Μια φιλοσοφική και ψυχολογική μελέτη για το “Groundhog Day”… την ξακουστή Ημέρα της Μαρμότας

Σκέψου να επαναλαμβανόταν ξανά και ξανά μια μέρα της ζωής σου. Από το πρωινό σου ξύπνημα ως τη στιγμή που σε παίρνει ο ύπνος τη νύχτα, η μέρα επαναλαμβάνεται στο διηνεκές, και συ έχεις τη δυνατότητα να τη ζήσεις με όποιον τρόπο επιθυμείς. Ποια μέρα θα επέλεγες; Μην απαντήσεις – ξέρω. Μάλλον κάποια μέρα που φυλάς μέσα σου με τις θερμότερες αναμνήσεις. Μια μέρα γεμάτη έρωτα, διασκέδαση, θαλπωρή, χαρά… Ωραία ως εδώ – όλοι μας έχουμε ζήσει κάποιες τέτοιες μέρες, και ποιος δεν θα επιθυμούσε να τις ζήσει πάλι απ’ την αρχή.

Έστω όμως πως ΔΕΝ είχες τη δυνατότητα να επιλέξεις· έστω πως επαναλαμβανόταν, ξανά και ξανά και ξανά, μια συνηθισμένη, αδιάφορη μέρα της καθημερινότητάς σου: από εκείνες που φεύγουν και ούτε που πήρες χαμπάρι πως πέρασαν. Μια μέρα από κείνες που οι ώρες περνούν και μοιάζουν ίδιες η μία με την άλλη. Μια εκνευριστική, βαρετή, ταλαίπωρη, υπερβολικά καθημερινή ημέρα. Μια μέρα που δεν σκέφτεσαι δεύτερη φορά. Μια μέρα που δεν θα θυμάσαι στο μέλλον, γιατί δεν έζησες κάτι της προκοπής κατά τη διάρκειά της. Σκέψου ΑΥΤΗ η μέρα να επαναλαμβανόταν στην αιωνιότητα, σε μια νευρωτική λούπα, ξανά και ξανά και ξανά, και να μην έχεις τη δυνατότητα να ξεφύγεις από δαύτην…

Θα το άντεχες;

Σήμερα θα μιλήσουμε για μια από τις αγαπημένες μου ταινίες όλων των εποχών, κεντρικό θέμα της οποίας είναι αυτή ακριβώς η αδιάκοπη επανάληψη της ίδιας μέρας: ο λόγος φυσικά για την «Μέρα της Μαρμότας» [“Groundhog Day”]. Μια ταινία που, όλως τυχαίως, πιάνω τον εαυτό μου να τη βλέπει ξανά και ξανά και ξανά – ούτε κι εγώ δεν ξέρω πόσες φορές την έχω δει ως σήμερα. Μα κάθε φορά το απολαμβάνω.

Η ταινία γυρίστηκε το 1993, σε σκηνοθεσία Harold Ramis και σενάριο των Danny Rubin και Harold Ramis. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο ο Bill Murray, σε έναν από τους ρόλους που του ταιριάζουν γάντι. Στη βάση της πρόκειται για μια ευχάριστη κωμωδία. Μα λίγες κωμωδίες έχουν γεννήσει τόσες συζητήσεις και έχουν πάρει τόσες προεκτάσεις, ξεκινώντας από τη φιλοσοφία, λοξοδρομώντας σε θρησκευτικούς παράδρομους και τερματίζοντας στην ψυχανάλυση – και πάλι πίσω απ’ την αρχή, δίχως τελειωμό.

The myth of Sisyphus, by Nikki Bedson

Ανάμεσα στις χώρες της Ευρώπης είναι η Ιρλανδία εκείνη που διατηρεί, περισσότερο από κάθε άλλη, κάτι από την αρχέγονη μαγεία των αρχαίων ημερών – και λέγοντας «αρχαίες μέρες» δεν αναφέρομαι στους ιστορικούς χρόνους, μα στον χρόνο του συλλογικού ασυνείδητου: τον χρόνο των λαϊκών μύθων και των θρύλων. Τότε που ξωτικά και πνεύματα, αγαθά και δαιμονικά, διέσχιζαν τα δάση και τη γη, σκορπώντας άλλοτε γέλιο και χαρά και άλλοτε τρόμο στο πέρασμά τους.

Ο μεγάλος ιρλανδός μάστορας του λόγου, Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς [William Butler Yeats – εν συντομία, W.B. Yeats] εντρύφησε όσο λίγοι στους μύθους και τις παραδόσεις της πατρίδας του. Έσκαψε στα βάθη της νωπής ιρλανδικής γης και ανέδειξε, σαν άλλους χρυσούς λίθους, πλήθος μύθων και παραμυθιών που χάνονται στα βάθη της αρχέγονης κέλτικης παράδοσης.

Σήμερα θα σας παρουσιάσω την αρχική εισήγηση του Γέιτς για τα Ξωτικά της Ιρλανδίας, όπως περιλαμβάνεται στο βιβλίο του «Παραμύθια και Παραδόσεις της Ιρλανδίας» [“Fairy Folk Tales of Ireland”], δημοσιευμένο το 1892. Η μετάφραση είναι της Αλίνας Πασχαλίδη. Σε αυτή την εισήγηση ο Γέιτς μας παρουσιάζει τις κατηγορίες των σημαντικότερων ξωτικών, τα χαρακτηριστικά τους και διάφορες παραδόσεις σχετικές με αυτά. Να σημειώσω επίσης πως ως «ξωτικό» έχει μεταφραστεί η βρετανική λέξη “fairy”. Τα “elves” (που επίσης μεταφράζονται ως «ξωτικά» στη χώρα μας) είναι γερμανικής/σκανδιναβικής, όχι κέλτικης προέλευσης. Όταν λοιπόν ο W.B. Yeats αναφέρεται σε «ξωτικά», ο λόγος γίνεται για τα “fairies”.

Ήταν αρχές της δεκαετίας του 50 όταν ο Δημήτρης Ψαθάς, γνωστός σε όλους μας για τα θεατρικά του σενάρια, ταξίδεψε στην Αμερική και κατέγραψε τις εμπειρίες του στο βιβλίο του «Κάτω από τους Ουρανοξύστες». Tο σκηνικό θυμίζει παλιά ελληνική ταινία: Ένας Έλληνας της πρώιμης μετεμφυλιακής εποχής από τη μικρή και ταλαίπωρη Ελλαδίτσα στην πατρίδα του Θείου Σαμ, εξαγωγέα χρημάτων και ονείρων.

Τέτοια ταξίδια σπάνιζαν για τον πολύ κόσμο την εποχή εκείνη. Οι ταξιδιώτες μετέφεραν τις εντυπώσεις τους πίσω στην πατρίδα μοιάζοντας με αγγελιοφόροι ενός άλλου κόσμου ή με ταξιδιώτες του μέλλοντος. Αμερική; Τι λες τώρα! Πες μας, τι μας έφερες; Δώρα; Κοστούμια; Οικιακά σκεύη; Καλλυντικά; Μη μας κρατάς σε αγωνία!

Σας έφερα εντυπώσεις – θα μπορούσε να απαντήσει ο Ψαθάς. Δε φαντάζεστε πόσο διαφορετική είναι η κοινωνία των Αμερικανών από τη δική μας! Καθίστε, θα σας τα πω ένα ένα, με τη σειρά.

Κι έτσι ο Ψαθάς κατέγραψε, με τον χαρακτηριστικό χιουμοριστικό του τρόπο, τις εμπειρίες του. Νέα Υόρκη, Σικάγο, πανύψηλα κτίρια, άνθρωποι που τρέχουν στους δρόμους, μπλεγμένοι αυτοκινητόδρομοι, πελώρια σουπερμάρκετ που μπορούσες να αγοράσεις ό,τι επιθυμείς, κακόφημες συνοικίες, εντυπωσιακά εργοστάσια, αχανή στάδια, και πολλά ακόμα…

Διαβάζοντας το βιβλίο του Ψαθά, σχεδόν 70 χρόνια μετά την εποχή που γράφτηκε, δεν μπορούμε παρά να χαμογελάσουμε με την εντύπωση που του προκαλούν τα «αμερικανικά μπακάλικα», δηλαδή τα Σούπερ Μάρκετ, ή το γεγονός πως αμφότεροι άντρας και γυναίκα μοιράζονταν το νοικοκυριό του σπιτιού… Μα συγκρίνοντας τότε την παντοδύναμη αμερικανική κοινωνία των καιρών με τη μικροσκοπική Ελλάδα, που πάλευε να σταθεί στα δυο της πόδια, δεν μπορούμε παρά να προβληματιστούμε… Και ο λόγος είναι απλός: η Αμερική της δεκαετίας του 50, που περιγράφει ο Ψαθάς, δεν είναι άλλη από την κοινωνία όπως τη ζούμε τις τελευταίες δεκαετίες. Η αμερικανική κοινωνία της δεκαετίας του 50 έγινε η παγκόσμια κοινωνία των σύγχρονων καιρών - δίχως την οικονομική κρίση.

Η Αμερική εξήγαγε το μοντέλο της σε διεθνή κλίμακα και ο πλανήτης πάσχισε – και πασχίζει ακόμα – να τη μιμηθεί. Αυτοκίνητα, αλυσίδες καταστημάτων, πελώριες επιχειρήσεις, φαστ φουντ, ανταγωνισμός και το πανταχού παρόν κυνήγι του χρήματος. Το πρότυπο των Ηνωμένων Πολιτειών έγινε ο καθρέφτης των σύγχρονων υπερδυνάμεων του κόσμου, που σαν άλλη Βασίλισσα κοιτάζουν το είδωλό τους και διερωτώνται: «καθρέφτη, καθρεφτάκι μου, πες μου, είμαι εγώ η ομορφότερη που υπάρχει;»

«Σήμερα, όπως και πάντα, όλοι οι άνθρωποι κατατάσσονται σε δυο κατηγορίες: σε δούλους και ελεύθερους. Όποιος δεν έχει για τον εαυτό του τα δύο τρίτα της μέρας του, είναι δούλος, ό,τι και να είναι: πολιτικός, έμπορος, υπάλληλος, επιστήμονας.»


Φρίντριχ Νίτσε [από το «Ανθρώπινο, πάρα πολύ Ανθρώπινο»]



Δεν υπάρχει τίποτα πιο ανθρώπινο από την έννοια του «χρόνου». Πασιφανής και αινιγματικός, συγκεκριμένος και αφηρημένος, φέροντας το στιγμιαίο και το αιώνιο, το γραμμικό και το κυκλικό, τη φθορά και την αθανασία, τον πολιτισμό και το ασυνείδητο, ο Χρόνος είναι ταυτόχρονα το ερώτημα και η απάντηση στο αίνιγμα της Σφίγγας. Είναι ο ίδιος τρομακτικός Γέρος που τρώει τα παιδιά του και το αγαθό μωρό που σκορπίζει παιχνιδίσματα προσδοκιών με την κουδουνίστρα του. Η σχετικότητα του χρόνου είναι η σχετικότητα των ανθρωπίνων πραγμάτων: η αδιάκοπη ροή τους, η εναλλαγή των νερών του ποταμού, που όσο μεταβάλλεται τόσο ίδιος μοιάζει.

Ο χρόνος ως φιλοσοφική/επιστημονική κατηγορία δεν θα μας απασχολήσει στη σημερινή μας μελέτη – θα εστιάσουμε όμως σε δύο άλλες πτυχές του χρόνου, βαθιά αλληλένδετες μεταξύ τους: τον «χρόνο» ως πολιτισμικό κατασκεύασμα και τον «χρόνο» ως ψυχολογική αίσθηση. Ο χρόνος ως πολιτισμικό κατασκεύασμα εντάσσεται στο πλέγμα του κοινωνικού φαντασιακού: κατασκευάζεται, με άλλα λόγια, από τον εκάστοτε ανθρώπινο πολιτισμό, ο οποίος τον εμποτίζει με τις σημασίες του. Άλλη αντίληψη περί «χρόνου» είχαν οι άνθρωποι στην αρχαία Κίνα, άλλη στον φεουδαρχικό Μεσαίωνα, άλλη στον σύγχρονο καπιταλισμό της Δύσης. Ο χρόνος ως ψυχολογική αίσθηση επηρεάζεται άμεσα από τις κοινωνικές σημασίες που τον περιβάλλουν: η επαφή με το ρολόι, η διαίρεση της μέρας σε εργάσιμες ώρες και ελεύθερο χρόνο, το στρες της καθημερινής βιασύνης, η αίσθηση πως «περνούν τα χρόνια», ακόμα και η στάση μας απέναντι στο «παρελθόν» και το «μέλλον» - όλα αυτά συνιστούν αντανακλάσεις, σε βιωματικό και ψυχολογικό επίπεδο, του «χρόνου» όπως αυτός έχει κατασκευαστεί και βιώνεται σε έναν ορισμένο πολιτισμό.

Ο «χρόνος», όπως έχει κατασκευαστεί και βιώνεται στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες, είναι ο χρόνος της παραγωγικής διαδικασίας: τα πάντα, άνθρωποι και μηχανές, έχουν προσδεθεί γερά στα γρανάζια του και τρέχουν στις ράγες ενός τρένου, παράγοντας ασυνάρτητο και ατελείωτο θόρυβο. Δουλειά, σπίτι, δουλειά, οι κάρτες να χτυπούν, τα ρολόγια να τρέχουν, οι άνθρωποι στους δρόμους να τρέχουν, όλοι βιαστικοί, όλοι αγχωμένοι, τυπικοί, στην «ώρα τους», μια μηχανή δίχως τελειωμό όπου δεν έχουν σημασία τα μεμονωμένα μέρη μα το σύνολο, ένα Ρολόι που οι δείκτες του μοιάζουν να μας κυνηγούν από πίσω – κι εμείς τρέχουμε προσπαθώντας να ξεφύγουμε απ’ την αρπακτική δαγκάνη τους. Αυτός, κύριοι, είναι ένας «χρόνος» που κατασκευάσαμε οι ίδιοι – μα όπως συμβαίνει με τόσα και τόσα έργα των χεριών μας, καταλήγει να μας χειρίζεται ο ίδιος αντί να τον χειριζόμαστε εμείς.

“Το όμορφο Τσαρσί με τα γραφικά στενά του δεν έχει αλλάξει” 




«Μέσα στο σημερινό Ισμίρ υπάρχει μια περιοχή που θυμίζει την παλιά Σμύρνη. Που παρ'όλη τη βασική αλλαγή της πολιτείας, αυτό το κομμάτι κάπως κατάφερε να μη χάσει εντελώς τη μορφή και την ατμόσφαιρά του. Απεναντίας, ίσως χάρη στον εκπατρισμό των Ελλήνων, να διατήρησε πιο αμόλυντη την ανατολίτικη ψυχή του. Επειδή εμείς οι Έλληνες είμαστε στοιχεία προοδευτικά, που βιαζόμαστε να εξευρωπαϊσθούμε και να εξευρωπαΐσουμε το περιβάλλον μας. Ενώ ο τουρκικός λαός, παρ'όλη την προσπάθεια των ιθυνόντων, παρουσιάζει ακόμα κάποια αντίσταση, που εγώ δεν την κατακρίνω. Που καλό θα ήταν αν εμείς οι Έλληνες την προβάλλαμε στο κύμα του επιπόλαιου και αναφομοίωτου εξευρωπαϊσμου (ή καλύτερα εξαμερικανισμού) των πάντων.

Αυτή η περιοχή είναι το περιώνυμο Τσαρσί της Σμύρνης. Τον παλιό καιρό βρισκόταν, κατά μεγάλο ποσοστό, στα χέρια των Ελλήνων, των Αρμένηδων και των Λεβαντίνων. Σήμερα όλα σχεδόν τα μαγαζιά του είναι τούρκικα. Κι όπως είπαμε, οι Τούρκοι εξευρωπαΐζονται με το στανιό και με το σταγονόμετρο. Έτσι — δόξα στ'όνομα του Αλλάχ — το σμυρναίικο Τσαρσί μπόρεσε να κρατήσει μεγάλο ποσοστό από τον γραφικότατο, τον γοητευτικότατο, ανατολίτικο χαρακτήρα του.

Βεβαίως δεν μπορεί να παραβληθεί σε μέγεθος και πλούτο με το θρυλικό Καπαλέ Τσαρσί της Πόλης. Είναι μικρότερο, φτωχότερο. Αλλά απείρως πιο όμορφο, πιο πρόσχαρο. Ευχαριστιέσαι να τριγυρνάς άσκοπα ώρες ολόκληρες στους στενούς και σκολιούς δρομάκους του. Να περιεργάζεσαι τις κάθε λογής πραμάτειες των μαγαζιών. Να ανακαλύπτεις τις μισοκρυμμένες αυλές απ'τα παλιά χάνια, τις σκιαγμένες με πυκνόφυλλα πλατάνια. Να χαίρεσαι το παιχνίδι του ήλιου και της σκιάς. Να αρχινάς — σε άπταιστη ελληνοτουρκολεβαντίνικη διάλεκτο — ατέρμονες διαπραγματεύσεις με έναν έμπορο, για κάποιο αντικείμενο που δεν σου πολυαρέσει κι ούτε έχεις σκοπό να το αγοράσεις. Να χαζεύεις με τους γραφικούς χωριάτες που ήρθαν να ψωνίσουν. Να θαυμάζεις τα πολύχρωμα σαλβάρια που φοράνε οι σαστισμένες χωριάτισσες.

Έτσι μπορείς να τριγυρνάς, ώρες ολόκληρες, στο Τσαρσί της Σμύρνης. Χωρίς να καταλάβεις πως πέρασαν οι ώρες. Κι άξαφνα νιώθεις πως κουράστηκες. Πως με μεγάλη ευχαρίστηση κάπου θα καθόσουν, να πιεις ένα ποτήρι νερό κι έναν καφέ. Προχωρείς να βρεις τον κατάλληλο καφενέ. Διασχίζεις ένα δρομάκι, στρίβεις μια γωνιά και, εντελώς αναπάντεχα, τα μάτια σου αντικρίζουν κάτι που, όσο κι αν ζήσεις, ποτέ δεν θα το ξεχάσεις.

Είναι μια πλατειούλα τόση δα, σχεδόν κουκλίστικη• Αλλά πόσο θαυμάσια σκηνογραφημένη! Ας την περιγράψουμε με κάθε λεπτομέρεια.

Απόψε, φίλε επισκέπτη στο Λαγούμι, θα σε ξεναγήσω ως την καρδιά του βαυαρικού χειμώνα. Προτείνω να ντυθείς στα πιο ζεστά σου ρούχα – εκείνα τα ξεχασμένα και καταχωνιασμένα που έχεις στο βάθος της ντουλάπας• ευκαιρία να φορέσεις πάλι εκείνο το βαρύ παλτό και το ισοθερμικό σου παντελόνι. Αν κάποιο ζεστό ρόφημα συνοδέψει την περιπλάνησή σου μαζί μου, τόσο το καλύτερο. Συμβουλεύω να διαβάσεις το κείμενο όπως ακριβώς θα πίνεις το ρόφημα: γουλιά γουλιά. Μη βιαστείς.

Έπρεπε να πάω Γερμανία για να θυμηθώ τι σημαίνει χειμώνας. Όχι πως δεν κάνει περιστασιακά κρύο στις ελληνικές πόλεις. Μα ο χειμώνας στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας μας, εδώ και χρόνια, μοιάζει περισσότερο με έναν γκριζομάλλη ηλικιωμένο τουρίστα που ήρθε να τεντώσει τα παγωμένα μέλη του και να ξεπιαστεί κάνοντας τζόκινγκ στο ψιλόβροχο. Ο χειμώνας της Βαυαρίας, απ’ την άλλη, είναι ένας γέρος ντυμένος σε βαρύ λευκό μανδύα, όμοιος ο Γκάνταλφ, βαρύς, δυσκίνητος και αγέρωχος. Βλέποντάς τον και μόνο παγώνεις στη θέση σου. Κάθε κίνησή του ξαποστέλνει κοφτερές ριπές ανέμου. Η φωνή του θυμίζει τον ήχο της χιονοθύελλας.

Παρέα μου στο ταξίδι ήταν η αδερφή μου, ο κουνιάδος μου και ο μικρός μου ανιψιός – και οι τρεις κάτοικοι του επαρχιακού Münchberg της Άνω Βαυαρίας. Τη στιγμή που γράφω αυτό το κείμενο ο ανιψιός έχει συμπληρώσει τα δυόμισι χρόνια. Είναι ζωηρός, παιχνιδιάρης και αγαπάει τις αρκούδες και τους καρχαρίες – ή τουλάχιστον εκείνους που διακοσμούν τα παιδικά εικονογραφημένα βιβλία. Επικοινωνεί πρωτίστως σε μια δική του ενδιαφέρουσα γλώσσα, κάτι ανάμεσα σε ελληνικά, γερμανικά, αγγλικά και ακαταλαβίστικα. Είχα γράψει γι’ αυτόν στο blog τον καιρό που γεννήθηκε – o αναγνώστης μπορεί να διαβάσει το κείμενο εδώ. Πως μεγάλωσε ο μικρούλης! Τον φαντάζομαι να κάθεται στα γόνατα του βαρύ γέρου-χειμώνα και να του τραβάει τη γενειάδα χαχανίζοντας.

Και τώρα που έκανα τις απαραίτητες συστάσεις, νομίζω πως είναι η ώρα να ξεκινήσουμε την περιπλάνηση.

Η μικρή πόλη και η ησυχία της

Το Münchberg είναι μια μικρή κωμόπολη. Κάποιες χιλιάδες κάτοικοι, σπίτια με στέγες, μερικά σουπερμάρκετ, λίγα μπαρ, καταστήματα, ένας καθεδρικός ναός, μια όμορφη γέφυρα στο κέντρο με ένα ποταμάκι που αργοκυλάει από κάτω και κάμποσες πάπιες που κάνουν βόλτες στα νερά του. Είναι από εκείνες τις μικρές πόλεις που ερωτεύεσαι σαν καταφτάνεις («τι ήσυχα και γραφικά που είναι!») και καταλήγεις να βαριέσαι αφόρητα αν ζεις για καιρό. Εκτός αν είσαι από εκείνους τους τύπους που γυρεύουν ησυχία και απομάκρυνση απ’ τα αστικά πολύβουα κέντρα και τον κόσμο. Ο ίδιος δεν έχω καταλήξει σε ποια κατηγορία ανήκω. Μάλλον θέλω και τα δύο: και ησυχία και κόσμο – αρκεί τον δεύτερο να τον συναντώ όταν επιδιώκω ο ίδιος και να μη τον έχω από πάνω μου όλη την ώρα.

Υπάρχει αξιοσημείωτη διαφορά όμως μεταξύ μιας ελληνικής μικρής πόλης και μιας αντίστοιχης επαρχιακής πόλης στη Γερμανία – ή οπουδήποτε στη βόρεια Ευρώπη. Η ησυχία στη χώρα μας ποτέ δεν είναι απόλυτη. Ακόμα και αν ζεις στην επαρχία, όποια εποχή και αν είναι, σαν βγεις έξω για μια βόλτα θα δεις ανθρώπους, εδώ κι εκεί, σκόρπιους έστω, να τριγυρνούν, να κάθονται σε καφετέριες, να λένε τα νέα τους. Θα δεις τραπεζάκια απλωμένα έξω και μπαλκόνια με ανοιχτές τζαμόπορτες. Θ’ αφουγκραστείς ήχους και θα οσμιστείς κάποιο μαγειρεμένο φαγητό. Η ανθρώπινη παρουσία είναι πανταχού παρούσα και μαζί με αυτήν οι ήχοι της φύσης. Και αν οι πόρτες είναι κλειστές, ανοίγει πάντα ένα παράθυρο, έτοιμο να σε πλημμυρίσει με τα ερεθίσματά του.






Όχι στην επαρχιακή Γερμανία του χειμώνα όμως. Όχι όσο βαδίζεις βορειότερα στην Ευρώπη. Εδώ η ησυχία μπορεί να γίνει απόλυτη. Η σιωπή αφόρητη. Στις οχτώ το απόγευμα τα πάντα μοιάζουν παραδομένα στη λήθη της χειμερίας νάρκης. Κάποια αυτοκίνητα σε κεντρικά σημεία των δρόμων, ένας-δυο σκόρπιοι περαστικοί με χαμηλωμένες τις κουκούλες τους. Και αυτό ήταν όλο. Η ζωή εδώ τηρεί αυστηρό εργασιακό ωράριο. Μετά ύπνος. Και ησυχία. Απόλυτη ησυχία, που τη διακόπτει μόνο το φύσημα του ανέμου και το παγωμένο τραγούδι των δέντρων.

Μα τα φώτα στα σπίτια είναι αναμμένα. Και η θέρμανση στο εσωτερικό τους μόνιμη. Οι κάτοικοι ζουν ζεστά, κλεισμένοι στις φωλίτσες τους. Την άνοιξη, σαν έχουν λιώσει τα χιόνια, φυτρώνουν ευωδιαστά λουλούδια. Ακόμα και η μικρή αυτή πόλη μοιάζει ν’ αποκτάει κάποια ζωή. Και τα καλοκαίρια είναι πιθανό να δεις τους κατοίκους να ψήνουν μπιφτέκια και λουκάνικα στις αυλές τους - όσοι ανάμεσά τους δεν έχουν επιλέξει να ταξιδέψουν σε κάποια παραθαλάσσια τοποθεσία για διακοπές – όπως για παράδειγμα στη χώρα μας.

Στη μικρή αυτή χώρα μας, όπου η ησυχία ποτέ δεν είναι απόλυτη.

Το τραγούδι του χειμώνα

Στο Münchberg είναι μόνιμο θέαμα το χιόνι τον χειμώνα. Καλύπτει δέντρα, σπίτια και πεζοδρόμια τέσσερις μήνες τον χρόνο – ίσως και παραπάνω. Οι κάτοικοι οφείλουν να καθαρίζουν το χιόνι με φτυάρια και να το απλώνουν σε στιβάδες στην άκρη των πεζοδρομίων. Οφείλουν επίσης να ραντίζουν με αλάτι τον χώρο έξω από το σπίτι τους. Και το κάνουν – όλοι. Χοντροκομμένα οχήματα σπέρνουν αλάτι καθημερινά στους δρόμους, ώστε να αποφευχθούν τα προβλήματα στην κίνηση. Μια μέρα χιόνισε στην Αθήνα τον περασμένο μήνα και έφαγα μια ξεγυρισμένη γλίστρα που ακόμα αδυνατώ να ξεχάσω. Μα στη Γερμανία κυκλοφόρησα με πολλαπλάσιο χιόνι επί μέρες – και ομολογώ δεν γλίστρησα ούτε στιγμή.

Υποθέτω αν χιόνιζε συχνότερα στις ελληνικές πόλεις θα παίρναμε καλύτερα τα μέτρα μας. Ή τουλάχιστον έτσι θέλω να πιστεύω.








Όσο ανεβαίνεις πάνω από το Münchberg, σε υψηλότερα υψόμετρα, τόσο πυκνώνει το χιονισμένο τοπίο. Σαν φουσκοθαλασσιά σε παραλία – αντί όμως να πλημμυρίζουν τα νερά, ξεχειλίζει το απέραντο λευκό. Υπάρχουν σπίτια εδώ πάνω, υπάρχουν κάτοικοι που πάνε κάθε μέρα στις δουλειές τους; - διερωτάσαι. Ασφαλώς και υπάρχουν και τους βλέπεις. Μοιάζουν με ξωτικά μιας πολιτείας ενδεδυμένης σε λευκά σκουφάκια.

Εκεί πάνω, ψηλά, απλώνεται ένα δάσος. Εδώ η παρουσία του ανθρώπινου στοιχείου είναι ελάχιστη. Κάποιες πινακίδες εδώ κι εκεί, την επιφάνεια των οποίων αδυνατείς να δεις, μια που τις έχει καλύψει ο πάγος. Δυο αυτοκίνητα στις παρυφές, εκεί που ο πολιτισμός απλώνει δειλά τ’ ακροδάχτυλά του. Και πέραν αυτών – η φύση. Η αληθινή φύση, παραδομένη στον αιώνιο έρωτα του καταχείμωνου.

Αυτό, κύριοι, είναι το δάσος των παραμυθιών. Το αρχέτυπο δάσος.

Το χιόνι είναι το καλλυντικό της φύσης. Η μαγική πούδρα με την οποία συγκαλύπτει όλες τις ατέλειες. Η ζάχαρη άχνη που απλώνεται σε γενναιόδωρες δόσεις πάνω σ’ ένα αμφίβολης ποιότητας γλυκό, ανθρώπινης κατασκευής. Το χιόνι είναι ικανό να ομορφύνει και το ασχημότερο τοπίο. Να μετατρέψει σε ενδιαφέρον και το πλέον αδιάφορο θέαμα. Να προσδώσει βάθος και μυστήριο και στη μεγαλύτερη επιφάνεια. Ω, να μπορούσαν οι άνθρωποι να ραντίζουν με χιόνι τις μορφές τους! Να συνοδεύουν με χιονοστιβάδες τη φλυαρία τους! Ίσως έτσι ν’ αποκτούσε βάθος. Ίσως ν’ αντηχούσε ομορφότερη στ’ αυτιά μας.

Το χιόνι είναι το παθιασμένο φιλί του γέρου-Χειμώνα στη Φύση. Το ωραιότερο από τα δώρα του Άι-Βασίλη. Η φυσική επιβεβαίωση πως ο «παλιός είναι αλλιώς». Όταν ο Χειμώνας αφήνει στην άκρη τα κακόγουστα βαριά παλτά του και τη σκυθρωπή καμπούρα του και αποφασίζει να φορέσει την ωραιότερη λευκή του φορεσιά – τότε ξέρεις πως χιονίζει. Κάθε του πνοή σταλάζει μεγαλοπρέπεια. Κάθε του φύσημα μυστήριο.








Ξέρεις τι μου θύμιζε το τοπίο; Εκείνες τις γυάλινες μπάλες με τα σπιτάκια, που τις κουνάμε και χιονίζουν. Ένα παραμύθι. Τέτοια κλίματα ενέπνευσαν λοιπόν τα παραμύθια που συνέλεξαν και κατέγραψαν οι Αδερφοί Γκριμ. Ποιος ξέρει – όλο και κάποιο σπίτι από ζαχαρωτά μπορεί να έχασκε στα βάθη του δάσους… ή ενδεχομένως ένας πεινασμένος λύκος.

Θυμήθηκα επίσης τους χειμωνιάτικους πίνακες του Πίτερ Μπρέγκελ – ένας εκ των οποίων διακοσμεί το καθιστικό στο σπίτι μου. Ίδια τοπία, ντυμένα στο λευκό του χιονιού, με λεπτοκαμωμένα φυλλοβόλα δέντρα και παγωμένες λίμνες. Κι εδώ κι εκεί, κάποια σπιτάκια να απλώνονται, ενώ καπνός εξέρχεται από τις καμινάδες τους.

Βαδίζαμε παρέα με τον ανιψιό μου και τον μπαμπά του. Μιλούσαμε συχνά και γελούσαμε, ενώ τα πόδια μας βούλιαζαν στο χιόνι ως τα γόνατα. Μόνοι, περιβαλλόμενοι από κρουσταλλένιους κορμούς δέντρων, που έφταναν ως πέρα, μακριά, αγγίζοντας τις εσχατιές της φαντασίας. Η ηχώ απ’ τις φωνές μας αντηχούσε στη λευκοντυμένη βλάστηση.

Κάποια στιγμή όμως θέλησα να σιωπήσω. Ν’ αφουγκραστώ τον ήχο της φύσης, ανόθευτο, δίχως φωνές, πέρα και μακριά απ’ το ανθρώπινο στοιχείο. Να έχει άραγε δική του φωνή ο χειμώνας στο δάσος;

Και την άκουσα. Άκουσα τη φωνή του χειμώνα. Το τραγούδι των δέντρων με το χιόνι. Ήταν ένα τραγούδι ήρεμο, ψυχρό, μεγαλειώδες. Σταλμένο από τις εσχατιές της μνήμης. Ένα τραγούδι που αν το ακούσεις νύχτα, μπορεί και να τρομάξεις.








Όταν ο Χειμώνας ερωτεύεται, η Φύση, η αιώνια καλλονή, ομορφαίνει με κάθε του φιλί. Μα ο Χειμώνας δεν γνωρίζει όρια στον έρωτά του – σαν ερωτευμένος μπορεί ν’ αρπάξει παράφορα την ερωμένη του και να την σκίσει με τη βία του πάθους του. Είναι όμορφο το απαλό τραγούδι του χειμωνιάτικου αγέρα στα δέντρα. Μα αν ο άνεμος παθιαστεί με τη φωνή του, αν η φύση αδυνατεί ν’ αντισταθεί στο κάλεσμά του – άκου! – η φωνή του αγριεύει, λυσσομανά, το τραγούδι του αντηχεί σαν ουρλιαχτό, ο χορός του μοιάζει με φρενίτιδα.

Και τότε ο Χειμώνας αποκαλύπτει το τρομερό του πρόσωπο. Και τότε το χιόνι παύει να είναι γραφικό. Όπως η θάλασσα δείχνει υπέροχη στην επιφάνεια και φοβερή στα βάθη της, αντίστοιχα το χειμωνιάτικο τοπίο μοιάζει όμορφο στην όψη – μα η ομορφιά του είναι η ομορφιά μιας μάσκας, πίσω απ’ την οποία ελλοχεύει το χάος.

Επιστροφή στην ανθρώπινη πραγματικότητα και στην ατέλειωτη απόπειρά της να καταπολεμήσει τον χειμώνα. Η ημέρα που επέστρεφα αεροπορικώς από το Μόναχο, έμελλε να είναι η σφοδρότερη του ταξιδιού, όσο αφορά τη χιονόπτωση. Το αεροδρόμιο είχε παγώσει, οι διάδρομοι ήταν ντυμένοι στα λευκά, οι πτήσεις – παγωμένες. Κυριολεκτικά. Περάσαμε τέσσερις ώρες μέσα στο αεροπλάνο, δίχως να έχουμε απογειωθεί, αγνοώντας αν θα αναχωρήσουμε τελικά ή όχι. Την ίδια στιγμή πελώρια μηχανήματα ράντιζαν με ειδικά υγρά και αέρια τα φτερά των αεροπλάνων. Μα το χιόνι δεν έλεγε να σταματήσει και τα κάλυπτε εκ νέου. Θα φεύγαμε; Θα μέναμε; Κανείς δεν ήξερε, συμπεριλαμβανομένου του πιλότου. 35 αεροπλάνα μοιράζονταν την ίδια μοίρα μαζί μας.

Τελικά το αεροπλάνο απογειώθηκε, μετά από ώρες. Κι εγώ πήρα μια μικρή γεύση του χειμώνα, όταν αποφασίζει να δείξει το αρχέγονό του πρόσωπο. Πέρα από τις μάσκες. Ένα πρόσωπο βίαιο και σφοδρό και παλιό όσο ο χρόνος.

Τι τραγούδι κι αυτό! Λες και το ενορχήστρωσε ο Βάγκνερ.

Στις πολιτείες της Βαυαρίας. Νυρεμβέργη, Μπάμπεργκ, Μπαϊρόιτ

Επισκέφτηκα κατά σειρά το Μπαϊρόιτ, το Μπάμπεργκ και τη Νυρεμβέργη. Αν χρειαζόταν να παρομοιάσω τις γερμανικές αυτές πολιτείες με μια μουσική συμφωνία (που έχει και παράδοση στη Γερμανία), θα έλεγα πως συγκλίνουν ως προς το κοινό τους κεντρικό θέμα και διαφοροποιούνται στις παραλλαγές της φόρμας. Κοινό μοτίβο τα σπίτια με τις πορτοκαλί σκεπές, τα περιποιημένα πλακόστρωτα δρομάκια, ο κεντρικός πεζόδρομος με έναν ή δύο καθεδρικούς ναούς γοτθικού ρυθμού, κάποιο ποτάμι ή ποταμάκι που διαβαίνει την πόλη, κτίρια με διακόσμηση μπαρόκ ρυθμού, μαγαζάκια, μπυραρίες, κρεμαστές πινακίδες που θυμίζουν Μεσαίωνα, πάρκα και αλσύλλια.

Όσο αφορά τις παραλλαγές; Αυτές εδράζονται στα συγκεκριμένα αξιοθέατα της κάθε πόλης, όσο και στον αέρα που αποπνέει.

Το Μπαϊρόιτ προσφέρεται για ήσυχους περίπατους στο πάρκο του κεντρικού κάστρου Neues Schloss, ή στο πάρκο Hermitage, ειδικά κατά τη διάρκεια της άνοιξης, όταν είναι ανθόσπαρτο και ξεχειλίζει χρώματα. Εκεί βρίσκεται και η Όπερα Margravial, καθώς και το Μουσείο του Βάγκνερ – βρισκόμαστε, εξάλλου, στην πόλη που συνδέθηκε με τη μουσική του. Η πολιτεία αποπνέει έναν αέρα επαρχιώτικου, ήσυχου αριστοκρατισμού.








Ζήλεψα ένα παγκάκι στο πάρκο. «Πάρε το βιβλίο σου και κάτσε πάνω μου να διαβάσεις!», έμοιαζε να μου λέει. Μα οι συνθήκες μιας σύντομης επίσκεψης δεν επέτρεπαν τέτοιους ρεμβασμούς. Μπορεί στο μέλλον – ποιος ξέρει.

Το Μπάμπεργκ είναι η γραφικότερη πόλη από τις τρεις και το μέρος που θυμίζει περισσότερο Μεσαίωνα. Μια πολιτεία ντυμένη στο κεραμιδένιο χρώμα των σκεπών της, πλημμυρισμένη από φιδογυριστά μονοπάτια και αποπνέοντας αέρα μιας άλλης εποχής.

Ασφαλώς το εντυπωσιακότερο αξιοθέατο είναι η Γέφυρα του Δημαρχείου [Altes Rathaus], καταμεσής ενός μικρού νησιού στον ποταμό Regnitz.

Δεν ξέρεις τι να πρωτοχαζέψεις: τη θέα των σπιτιών απ’ το ποτάμι, τις πλουσιοπάροχες μπαρόκ τοιχογραφίες του Δημαρχείου, τον κόσμο που πηγαινοέρχεται χαμηλά μοιάζοντας με ποντικάκια, ή μήπως τα σπίτια στην όχθη της αποκαλούμενης «Μικρής Βενετίας»;








Αυτά τα τελευταία είναι μάλλον και το ομορφότερο αξιοθέατο της πόλης. Πόσοι και πόσοι ζωγράφοι θα εμπνεύστηκαν από το θέαμα των μικρών σπιτιών που αγναντεύουν το ποτάμι, ενώ αρμενίζουν οι βάρκες στα νερά του και κόβουν βόλτες τα πουλιά.

Οι πολύπλοκες διακλαδώσεις των κλαδιών των δέντρων έδεναν αρμονικά με το τοπίο. Προσπάθησα να αποτυπώσω στις φωτογραφίες μου μια αίσθηση της εναρμόνισης της φύσης με την ανθρώπινη αρχιτεκτονική. Τα κλαδιά μοιάζουν με αραχνοΰφαντο πέπλο, τέτοιο που επικαλύπτει το υποβόσκον κάλλος, προσδίδοντάς του μια στοιχειωμένη σχεδόν αίσθηση. Κάτι που γίνεται περισσότερο εμφανές όταν τα δέντρα μπλέκουν με τα μεσαιωνικά σπίτια και τον καθεδρικό ναό.

Αισθάνεσαι πως έχεις ταξιδέψει στον χρόνο – αρκεί να ξεχάσεις για μια στιγμή το βουητό και την κυκλοφορία των περαστικών. Αισθάνεσαι πως γεννιέται ένα παραμύθι – «μια φορά κι έναν καιρό σ’ έναν παλιό πύργο ζούσε μια αιχμάλωτη πριγκίπισσα…»








Μέχρι που ένα υπόκωφο γουργουρητό σου θυμίζει πως η φαντασία αναπτύσσεται καλύτερα όταν το στομάχι είναι γεμάτο. Η ώρα πέρασε – οι μέρες περνούν, και δεν έχεις επισκεφτεί ακόμα μια παραδοσιακή βαυαρική μπυραρία! Ε, όχι, κύριοι, αλίμονο να δεχτούμε τέτοιο έγκλημα απέναντι στις επίγειες απολαύσεις.

Κατευθυνθήκαμε, ανιψιός, μαμά, μπαμπάς και υπογράφων θείος σε μια παραδοσιακή μπυραρία, όπου φάγαμε και ήπιαμε. Ένας φιλικότατος (σε σημείο ενοχλητικής υπερβολής) γερμανός σερβιτόρος επαινούσε την αδερφή και τον κουνιάδο μου για τα άψογα γερμανικά τους – ενώ ο ίδιος έγνεφα “ja, ja”, με το κεφάλι, μην έχοντας καλύτερο τρόπο να επικοινωνήσω. Προτείνω δίχως σκέψη τη γευστικότατη καπνιστή Rauchbier – θα τη βρείτε σε επίλεκτα μέρη στη χώρα μας. Όσο αφορά το φαγητό; Ήταν μια ποικιλία από γερμανικά κρέατα, λουκάνικα, σάλτσες, λαχανικά και πατάτες. Δεν ήταν άσχημο – μα έχω φάει ωραιότερες ποικιλίες στη χώρα μας.

Ακόμα νοστιμότερο ήταν το γερμανικό πρωινό που μου σέρβιρε ο κουνιάδος μου μια μέρα πριν την αναχώρηση. Μια πληθώρα από ψωμάκια, συνοδευμένα από έναν χαρακτηριστικό τύπο λευκού λουκάνικου που μπαίνει σε βραστό νερό και συνδυάζεται με πικάντικη σάλτσα. Οι Γερμανοί, παρεμπιπτόντως, συνδυάζουν αυτό το πρωινό με μπύρα.







Και τώρα που φάγαμε και ήπιαμε, είναι καιρός να συνεχίσουμε με τον τρίτο σταθμό του ταξιδιού μας: τη Νυρεμβέργη. Αναμφισβήτητα η πιο κοσμική και πολυσύχναστη από τις τρεις πολιτείες που επισκέφτηκα, η Νυρεμβέργη συνδυάζει πλούσιο εμπορικό κέντρο με μακραίωνη ιστορία. Η θέα από το κάστρο της πόλης είναι μοναδική και οι δυο καθεδρικοί ναοί της αποπνέουν αέρα σκοτεινής μεσαιωνικής μεγαλοπρέπειας. Και αυτά τα σπίτια και αυτά τα πλακόστρωτα… σύμφωνοι, τα έχουμε δει και αλλού, μα δεν χορταίνεις να τα βλέπεις.

Σημαίνουσα πόλη για τη γερμανική ιστορία, δεν είναι τυχαίο που στεγάζει ένα μεγάλο Εθνικό Γερμανικό Μουσείο. Δεν είναι τυχαίο επίσης πως στάθηκε στο επίκεντρο της πολιτικής μαζικής προπαγάνδας του Χίτλερ, στα χρόνια του 30. Εκεί στεγάζεται και το μοναδικό μέρος που ήθελα πολύ να επισκεφτώ, μα λόγω έλλειψης χρόνου και πρακτικών δυσκολιών (μωρό σε καροτσάκι) επέλεξα να αναβάλλω για μια μελλοντική επίσκεψη: ο λόγος για το Κέντρο Τεκμηρίωσης του Κογκρέσου του Ναζιστικού Κόμματος [“Dokumentationszentrum Reichsparteitagsgelände”]… ένα μουσείο αφιερωμένο στην ναζιστική προπαγάνδα και στα δεινά που επέφερε. Στην ίδια πόλη, εξάλλου, διεξήχθηκαν και οι περίφημες «Δίκες της Νυρεμβέργης», που κατέληξαν στην οριστική καταδίκη των Ναζί. Περιττό να αναφέρω πως αν επισκεφτώ ξανά τη Νυρεμβέργη, θα επιδιώξω να δώσω προτεραιότητα στο συγκεκριμένο Κέντρο. Του αξίζει μια πολύωρη επίσκεψη.

Αυτό ήταν, λοιπόν; Δεν είχε μουσεία το μενού; Μόνο λουκάνικα και περιπάτους; Α, κύριοι, όπως ανέφερα οι συνθήκες δεν ήταν απόλυτα ευνοϊκές για επισκέψεις σε μουσεία. Μα δεν αντιστάθηκα και τελικά επισκέφτηκα δύο μουσεία στη Νυρεμβέργη, που βρίσκονταν στο κέντρο της πόλης και προσφέρονταν για την συντροφιά του ανιψιού μου. Το πρώτο ήταν το Σπίτι του Άλμπρεχτ Ντύρερ• και το άλλο ήταν το Μουσείο των Παιχνιδιών!

Ντύρερ και Παιχνίδια

Έχω γράψει παλιότερα για τον Ντύρερ [Albrecht Dürer] και τη «Μελαγχολία» του σε αυτό το κείμενο. Ο διασημότερος των Γερμανών ζωγράφων της Αναγέννησης γεννήθηκε σε ένα όμορφο σπιτάκι στη Νυρεμβέργη, κοντά στο κάστρο. Με το πέρασμα των αιώνων το σπιτάκι ανανεώθηκε, εμπλουτίστηκε με παραπανίσια διακόσμηση και μετετράπη σε μουσείο.

Αυτό, λοιπόν, είναι το «σπίτι του Ντύρερ»!

Μεταξύ των δωματίων ξεχώρισα μια μεγάλη αίθουσα ξέχειλη με υλικά κατασκευής, πολύχρωμα βάζα πρώτων υλών, πινέλα, οστά, χαρτικά, μελέτες, σχέδια και λογής εργαλεία: το εργαστήρι του Ντύρερ. Παραδομένη στο ημίφως, ενδεδυμένη στο σκούρο καφέ της ξύλινης επένδυσης, έμοιαζε με το καταφύγιο κάποιου αρχέγονου αλχημιστή. Να κυλούσε άραγε ο χρόνος έξω; Ή μήπως είχαμε γυρίσει πίσω στον χρόνο, πέντε αιώνες πριν;







Το δεύτερο δωμάτιο που ξεχώρισα περιελάμβανε ένα τυπογραφικό μηχάνημα των καιρών: λίγες δεκαετίες χωρίζουν τον Ντύρερ από τον Γουτεμβέργιο και την εμφάνιση της τυπογραφίας στην Ευρώπη. Μεταξύ των άλλων ιδιοτήτων του, ο Ντύρερ εξέλιξε την τέχνη της τυπογραφίας και του γραφικού σχεδιασμού – και στο Μουσείο παίρναμε μια ιδέα του μηχανήματος των καιρών.

Μια κοπέλα, υπάλληλος στο Μουσείο, παρουσίαζε τη λειτουργία του μηχανήματος, επαναλαμβάνοντας ξανά και ξανά τις ίδιες κινήσεις (επάλειψη του χαρακτικού με μελάνη, πίεση στην πρέσα, δημιουργία ενός αντίγραφου) για κάθε περαστικό που έμπαινε στην αίθουσα. Ήταν και η ίδια μέρος της διακόσμησης, από μία άποψη.

Αναρωτήθηκα πως μπορεί να ένιωθε κάνοντας το ίδιο πράγμα 100 φορές τη μέρα. Μετά όμως σκέφτηκα πως οι Γερμανοί έχουν άφθονα βίτσια και πιθανό να της αρέσει.








Προς ολοταχώς για το Μουσείο των Παιχνιδιών! Θα έλεγε κάποιος πως επισκέφτηκα το συγκεκριμένο Μουσείο για χάρη του ανιψιού μου. Μα ομολογουμένως η επιθυμία να το επισκεφτώ ήταν όλη δική μου.

Ο μικρός βέβαια έκανε πολλές χαρές. Μα εγώ να δείτε χαρά! Παιχνίδια που κάλυπταν την περίοδο δυόμισι αιώνων τουλάχιστον: από κούκλες και κουκλόσπιτα σε τρενάκια και κατασκευές, από επιβλητικές μακέτες σε καρουζέλ, από πρώιμες μηχανές προβολής σε λούτρινα, από αθλητικά σε επιτραπέζια, από αγορίστικα σε κοριτσίστικα.







Βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρουσα την αναδρομή στην εξέλιξη των παιχνιδιών κατά τις τελευταίες δεκαετίες – ας κάνω λοιπόν μια σύντομη ανασκόπηση. Καθώς βρισκόμαστε στη Γερμανία, στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 40 τα παιχνίδια είχαν έντονο μιλιταριστικό και βιομηχανικό χαρακτήρα – και, ναι, όπως θα δείτε στη φωτογραφία, οι Ναζί δεν παρέλειψαν να κατασκευάσουν και τα δικά τους χαρακτηριστικά παιχνίδια… Μα η ήττα οδήγησε στην καταστροφή και τη φτώχεια. Σε μια χώρα παραδομένη στα ερείπια τα παιδιά δεν είχαν πια καιρό για πολυτελείς αγορές.






Η δεκαετία του 50 σηματοδότησε τη σταδιακή ανοικοδόμηση της χώρας – και την εδραίωση του ψυχροπολεμικού κλίματος. Στα μισά της δεκαετίας η Δυτική Γερμανία γνώριζε μια αλματώδη ανάπτυξη. Ο αμερικανικός τρόπος ζωής είχε κατακλύσει τα παιχνίδια των καιρών: κυριαρχούν τα αμάξια για τα αγόρια και τα έπιπλα σπιτιού για τα κορίτσια. Τα Lego κάνουν την εμφάνισή τους, καθώς επίσης και το παιχνίδι-σύμβολο του καπιταλισμού: η Monopoly.








Ακολουθούν τα ξέφρενα Sixties. Εδώ πρωτοστατούν οι κούρσες του διαστήματος και τα ρομπότ. Μα για τα κορίτσια είχε κάνει την εμφάνισή του ένα νέο είδωλο: η κούκλα Barbie – και μαζί με αυτήν άφθονα νευρωτικά συμπλέγματα για τα κορίτσια που θα μεγάλωναν και θα διαπίστωναν πως δεν της μοιάζουν και τόσο.








Η δεκαετία του 70, μια εποχή γεμάτη αναταράξεις για τον γερμανικό κόσμο, σηματοδότησε το πέρασμα από τον δημόσιο χώρο στον ιδιωτικό χώρο: είμαστε πια στην εποχή της καταξίωσης της τηλεόρασης και των τηλεοπτικών παιδικών ηρώων. Οι οικολογικές ανησυχίες των καιρών συνέβαλαν στην εμφάνιση άφθονων «εναλλακτικών» παιχνιδιών. Τα ίδια χρόνια εμφανίζονται και τα Playmobil.







Η συνέχεια μας είναι όλο και περισσότερο οικεία. Τα 80’s έφεραν τους ήρωες των αμερικανικών υπερπαραγωγών, την επέκταση των επιτραπεζίων, τους οικιακούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τις κονσόλες και τα βιντεοπαιχνίδια. Όσο αφορά τη δεκαετία του 90; Νομίζω δεν έχουμε ακόμα απογαλακτιστεί από τη συγκεκριμένη εποχή, επομένως δεν χρειάζεται να επιχειρήσω κάποια ιστορική αναφορά!








Μακάρι να έπαιζε περισσότερο ο κόσμος. Μικροί και μεγάλοι. Το πρώτο βήμα για την επικύρωση της ηλιθιότητας και τη μετατροπή του κόσμου σε ένα διεθνές κύκλωμα νευρωτικών είναι η παραδοχή πως «μεγάλωσα, άρα ωρίμασα, άρα τα παιχνίδια δεν με αφορούν».

Και μαζί με τη θέληση για παιχνίδι ο ενήλικας καταλήγει να σκοτώσει τη φαντασία του και την ικανότητα να οραματίζεται μια διαφορετική ζωή – και η συνέχεια στους τηλεοπτικές σας δέκτες.

Γερμανικές και ελληνικές συνήθειες

Να επιχειρήσω συγκρίσεις; Να ανοίξω τον ασκό του Αιόλου; Α, κύριοι, αφού γνωρίζετε πόσο εύκολα μπορεί μια φαινομενικά απλή σύγκριση να καταλήξει σε στερεότυπα και προκαταλήψεις! Και μεταξύ των δύο αυτών λαών, Γερμανών και Ελλήνων… αλίμονο, το στερεότυπο και η προκατάληψη καλά κρατούν.

Τέλος πάντων. Δύο λόγια δεν βλάπτουν. Ήδη επιχείρησα μια σύγκριση, στην πρώτη ενότητα του κειμένου, αναφερόμενος στην ησυχία και την κλεισούρα της μέσης γερμανικής (και βορειοευρωπαϊκής) επαρχιακής πόλης. Ας αφήσουμε το Βερολίνο στην άκρη, όντας ιδιαίτερη περίπτωση – η Γερμανία, στην πλειοψηφία της, δεν προσφέρεται για ανθρώπους που αγαπούν να κυκλοφορούν έξω τα βράδια και να βλέπουν κίνηση και κόσμο. Και αν νιώθεις εύκολα μοναξιά – θα πρότεινα να επισκεφτείς αυτά τα μέρη ως τουρίστας και όχι για να ζήσεις.

Όσο κατευθύνεσαι βορειότερα στην Ευρώπη, εξάλλου, απουσιάζει ολοσχερώς το κοινωνικό φαινόμενο της «εκτεταμένης οικογένειας» που συναντούμε στη χώρα μας. Τα παιδιά εγκαταλείπουν από νωρίς τους γονείς τους και η αστική πυρηνική οικογένεια συνιστά τη ραχοκοκαλιά της κοινωνίας. Μειωμένοι οικογενειακοί δεσμοί, έμφαση στην εργασία και στην απόκτηση χρήματος, η Γερμανία, παρέα με τις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες και το κοινωνικό τους πρότυπο, τις ΗΠΑ, είναι περισσότερο ανεξάρτητες, περισσότερο ανεπτυγμένες, περισσότερο εξατομικευμένες – και περισσότερο μοναχικές, συγκριτικά με εμάς.

Η παράδοση είναι όμορφη όσο προσδίδει μια αίσθηση συνέχειας και νοήματος – μα γίνεται εύκολα τροχοπέδη αν παρεμποδίζει την ατομική σου ανάπτυξη, πέρα και έξω από τους κοινωνικούς δεσμούς. Μας αρέσουν, δεν μας αρέσουν, οι Γερμανοί, παρέα με τους φίλους τους στις γείτονες χώρες, είναι περισσότερο απελευθερωμένοι από προκαταλήψεις και στερεότυπα στις μεταξύ τους σχέσεις και στον τρόπο ζωής τους. Ποικίλα ερωτικά θέματα που σε άλλα μέρη συνιστούν ταμπού, η ελευθερία στις σχέσεις, η ισοτιμία γυναικών-αντρών, η ομοφυλοφιλία, ο γυμνισμός – όλα είναι αποδεκτά και εφαρμόζονται δίχως προκατάληψη.

Να πω για τα ποδήλατα; Αχ, κάθε φορά που επισκέπτομαι μια ευρωπαϊκή πόλη το ίδιο συμβαίνει. Παντού ποδηλατόδρομοι, παντού ποδηλάτες. Δίχως να αισθάνονται περιθωριακά σώματα, όπως ενίοτε συμβαίνει στη χώρα μας… πιστέψτε με, ξέρω. Είμαι ένας από αυτούς τους ποδηλάτες – και αγανακτώ καθημερινώς με τη συμπεριφορά μιας μερίδας κόσμου και με την ανυπαρξία ευνοϊκών συνθηκών οδήγησης.







Τουλάχιστον υπάρχει κάτι παρήγορο εδώ: εμείς όλοι που μαθαίνουμε να κάνουμε ποδήλατο υπό τις ελληνικές συνθήκες σκληραγωγούμαστε και γινόμαστε προσεκτικότεροι στην οδήγηση. Ένας μέσος Γερμανός ποδηλάτης δεν τα έβγαζε πέρα ούτε μια μέρα στην Αθήνα. Μα αυτό βέβαια δεν είναι δικαιολογία για την ανυπαρξία υποστήριξή μας στα ποδήλατα. Αχ, χώρα μου, πότε θα σκεφτείς κι εμάς.

Να πω για την καθαριότητα; Να μιλήσω για τη στάση απέναντι στο περιβάλλον; Στη Γερμανία κάνουν ανακύκλωση και το εννοούν – όλοι, υποχρεωτικά, δια νόμου. Κάθε νοικοκυριό ξεχωρίζει μεταξύ τους τα χαρτιά, τις συσκευασίες, τα πλαστικά, τα αποφάγια. Άλλες σακούλες τα μεν, άλλες τα δε, άλλοι κάδοι τα μεν, άλλοι τα δε. Και το σύστημα εφαρμόζεται στην εντέλεια. Εμείς εδώ ίσα που κατέχουμε μια μικρογραφία αυτού του συστήματος.

Να πω για την επιμέλεια και την περιποίηση των κέντρων των πόλεων; Για την απουσία αδέσποτων ζώων; Για τη δημόσια υγεία και το σύστημα εκπαίδευσης; Ή μήπως για την κοινωνική οργάνωση;…

Όχι, αγαπητοί μου, δεν επιχειρώ να εξιδανικεύσω. Το ίδιο αδηφάγο σύστημα κυριαρχεί και στη Γερμανία, όπως παντού, με τον αδιέξοδο ανταγωνισμό του και τη μονήρη λατρεία του κέρδους και της ισχύος. Και όλη αυτή η παραδοσιακή «γερμανική πειθαρχία» δεν ήταν ποτέ του γούστου μου. Μα κάποια πράγματα γνωρίζουν πως να τα κάνουν σωστά και οφείλουμε να το παραδεχτούμε, όσο και αν μας ενοχλούν κάποιες συγκρίσεις. Οι Έλληνες είναι έξυπνοι και εργατικοί και πνευματώδεις, σε μεγάλο ποσοστό. Και όμορφοι και πρόσχαροι και – ενίοτε – φιλόξενοι. Μα σκέφτονται πολύ περισσότερο την πάρτη τους και πολύ λιγότερο την ολότητα στην οποία ανήκουν.

Σκοπός κάθε ταξιδιού δεν είναι μόνο η αναψυχή – είναι και το άνοιγμα οριζόντων. Βλέπεις, κριτικάρεις, παραδειγματίζεσαι. Συγκρίνεις τα καλά και τα κακά – τι χρειάζεται να διορθώσεις για να γίνεις καλύτερος – και τι χρειάζεται να μείνει ακριβώς το ίδιο. Σκοπός αυτής της τελευταίας ενότητας ήταν να δείξω κάποια πράγματα που μπορούν να λειτουργήσουν ως παραδείγματα για να γίνουμε καλύτεροι. Και εκείνα στα οποία είμαστε ήδη καλοί – τα αφήνω. Είναι γνωστά. Συγκρίνεται μωρέ ο μεσογειακός ήλιος και το ελληνικό φαί με τα ξένα; Δεν συγκρίνεται, σύμφωνοι.

Μα ας πάμε και ένα βήμα παραπέρα.

Διάφορες φωτογραφίες

Ως τελευταία ενότητα επιλέγω να σας παρουσιάσω διάφορες φωτογραφίες, χωρίς πολλά σχόλια. Ας μιλήσουν από μόνες τους...










Για δες. Νομίζω τον ξέρω αυτόν τον τύπο. Χμμ.

Πορτραίτα γυναικών. Το παρόν σχέδιο είναι του υπογράφοντος Κούνελου. Είναι το πρώτο από μια σειρά πορτραίτων που είχα φτιάξει κατά τη διάρκεια των δεύτερων σπουδών μου, 8 με 10 χρόνια πριν...

Ήταν μια ευχάριστη, δημιουργική περίοδος. Τα καλοκαίρια πήγαινα σε camping, φέροντας μαζί τον σχεδιαστικό εξοπλισμό μου: ένα μικρό μπλοκ, μερικά μολύβια και μια γόμα. Αυτό μόνο. Αναζητούσα ερεθίσματα για να εξασκήσω το σχέδιο, μα η νεκρή φύση δεν με ενέπνεε. Ενώ οι γυναίκες… α, εδώ ήταν όλο το ζουμί.

Τις εντόπιζα μέσα από τις παρέες των διακοπών. Φοιτήτριες, λίγο μικρότερες από μένα τον καιρό εκείνο. «Θες να σου φτιάξω το πορτραίτο;», τους έλεγα. «Εξασκούμαι. Θα στο δώσω στο τέλος». Εκείνες χαμογελούσαν – πάντα χαμογελούσαν. Καμία δεν έφερε αντίρρηση, παρά τις αρχικές επιφυλάξεις. Ποιο κορίτσι δεν θέλει το πορτραίτο του, αν του προσφέρεται με αυτόν τον τρόπο…

Κάθονταν απέναντί μου. Κάποιο σκιερό τραπεζάκι συνήθως, στην άπνοια ενός ζεστού μεσημεριού, ενώ τραγουδούσαν στα δέντρα τα τζιτζίκια. Και ξεκινούσα… Πρώτα το γενικό περίγραμμα… το σχήμα του προσώπου… τα μάτια… το στόμα… οι σκιές…

Καμία τους δεν πόζαρε με τον ίδιο τρόπο. Μία ήταν ανήσυχη, θυμάμαι. Νευρική. Έμοιαζε αναποφάσιστη. Μου το μετέδωσε. Ήμουν νευρικός στη διάρκεια του σχεδίου, έκανα πολλά λάθη. Στο τέλος έφτασα να απολογηθώ για τυχόν λάθη. Φάνηκε να της αρέσει – δεν ξέρω, δεν κατάλαβα. Το πήρε, έφυγε, αυτό ήταν. Δοκιμασία.

Άλλη ήταν σωστό ζιζάνιο. Μιλούσε σε κόσμο, σηκωνόταν από την καρέκλα, καθόταν πάλι, γυρόφερνε… Αισθανόμουν λες και προσπαθώ να πιάσω τη σκιά της με απόχη. Τελικά τα κατάφερα όμως – την έπιασα. Το πορτραίτο της άρεσε πολύ.

Μία τρίτη ήταν πολύ σοβαρή. Νομίζω πως της άρεσα – είμαι σίγουρος. Δεν δυσκολεύτηκα καθόλου στο σχέδιο… ήταν λες και ήθελε να με διευκολύνει. Ίσως όμως η σοβαρότητά της να οφειλόταν σε έναν άλλο παράγοντα: άγχος. Πως φαίνομαι στα μάτια του; Θα μπορέσει, άραγε, να δει την ομορφιά μου;

Μια άλλη, τέλος, άρεσε σε μένα. Εκεί έβαλα τα δυνατά μου. Στο τέλος κοιτούσε το πορτραίτο της πολλή ώρα. Χαμογελούσε. Έφτασε να συγκρίνει με έναν καθρέφτη που είχε μαζί της. «Έτσι φαίνομαι;», ρώτησε, δίχως να απολέσει το χαμόγελό της. Ναι, έτσι – ήθελα να της πω. Όμορφη. Μα δεν είπα την τελευταία λέξη.

Οι κοπέλες πήραν τα πορτραίτα τους και έφυγαν. Σκόρπισαν σαν τα καλοκαίρια. Και αυτό ήταν. Οι παρέες διέλυσαν, οι επαφές χάθηκαν. Και αν κάπως θυμάμαι τα χαρακτηριστικά τους… είναι επειδή είχα αφιερώσει 2 ώρες για να τις σχεδιάσω.

Ένα και μοναδικό πορτραίτο μου απέμεινε από εκείνη την περίοδο. Αυτό που σας παρουσιάζω. Είναι το πρώτο που έκανα. Η διαφορά του σε σχέση με τα άλλα;… Η γυναίκα που βλέπετε δεν έστεκε, σάρκα, βλέμμα και φωνή, απέναντί μου. Πηγή του πορτραίτου είναι μια φωτογραφία σε περιοδικό.

Αυτό λοιπόν το πορτραίτο, της φωτογραφίας του περιοδικού, είναι και το μόνο που μου απέμεινε από εκείνη την εποχή.

«Επιτέλους! Θα έχουμε κι εμείς μία τηλεόραση! Όπως αυτή που έχει ο Κλοτέρ, που είναι ένας φίλος από το σχολείο και που είναι ο τελευταίος μαθητής της τάξης, αλλά που είναι πολύ καλό παιδί. Ο μπαμπάς δεν ήθελε ν'ακούσει λέξη, έλεγε πως μετά δε θα μελετούσα πια τα μαθήματά μου και πως θα ήμουνα κι εγώ ο τελευταίος της τάξης. Και ύστερα είπε πως έκανε κακό στα μάτια και πως δε θα κουβεντιάζαμε πια μεταξύ μας και πως θα σταματούσαμε να διαβάζουμε καλά βιβλία. Και ύστερα η μαμά είπε πως τελικά δεν ήταν άσχημη ιδέα και ο μπαμπάς αποφάσισε ν'αγοράσει μία τηλεόραση.

Σήμερα θα φέρουν την τηλεόραση. Εγώ ανυπομονώ τρομερά. Ο μπαμπάς δεν το δείχνει καθόλου, αλλά ανυπομονεί κι εκείνος, ιδίως από τότε που το είπε στον κύριο Μπλεντόρ, το γείτονά μας, που δεν έχει τηλεόραση.

Επιτέλους το φορτηγό έφτασε μπροστά στο σπίτι μας και είδαμε τον κύριο που κουβαλούσε την τηλεόραση να βγαίνει από το φορτηγό, και η τηλεόραση φαινόταν πολύ βαριά. «Η τηλεόραση είναι για σας;» ρώτησε ο κύριος. Ο μπαμπάς του είπε πως ναι, όμως του είπε να περιμένει μία στιγμή και να μην μπει αμέσως στο σπίτι. Ο μπαμπάς πλησίασε το φράχτη που χωρίζει τον κήπο μας από τον κήπο του κυρίου Μπλεντόρ και φώναξε: «Μπλεντόρ! Έλα να δεις!»

Ο κύριος Μπλεντόρ, που μάλλον μας κοίταζε από το παράθυρό του, βγήκε αμέσως. «Τι με θέλεις;» είπε. «Ούτε στο σπίτι του δεν μπορεί πια κανείς να είναι ήσυχος!» «Έλα να δεις την τηλεόρασή μου!» φώναξε πολύ περήφανος ο μπαμπάς. Ο κύριος Μπλεντόρ πλησίασε αργά αργά, εγώ όμως που τον ξέρω, κατάλαβα πως είχε μεγάλη περιέργεια. «Πφ!» είπε ο κύριος Μπλεντόρ, «η οθόνη είναι πολύ μικρή». «Πολύ μικρή η οθόνη;» ρώτησε ο μπαμπάς, «πολύ μικρή η οθόνη; Μήπως τρελάθηκες; Είναι είκοσι τεσσάρων ιντσών! Απλώς ζηλεύεις, αυτό είναι όλο!»

Δύο αποσπάσματα από την «Κυρία με τις Καμέλιες» του Αλεξάνδρου Δουμά, υιού

«Τίποτα δεν ταιριάζει περισσότερο στη γυναίκα που αγαπάς, όσο ο γαλάζιος ουρανός, τα ονόματα των λουλουδιών, ο δροσερός αέρας, η αστραφτερή μοναξιά του αγρού ή του δάσους. Μ’ όση δύναμη κι αν αγαπάς μια γυναίκα, όση εμπιστοσύνη κι αν της έχεις, όση βεβαιότητα για το μέλλον και να σου δίνει το παρελθόν της, ζηλεύεις πάντα, λιγότερο ή περισσότερο. Αν υπήρξατε ερωτευμένος, κι ερωτευμένος στ’ αλήθεια, πρέπει να έχετε δοκιμάσει αυτή την ανάγκη ν’ απομονώσετε από τον κόσμο το πλάσμα που μέσα σ’ αυτό θέλετε να ζήσετε ολόκληρος. Φαίνεται ότι η γυναίκα που αγαπάς, όσο αδιάφορη κι αν είναι για ένα περιβάλλον, χάνει από το άρωμα και τη μοναδικότητά της όταν βρίσκεται ανάμεσα σε διάφορα πρόσωπα και πράγματα.

Όλα αυτά τα ένοιωθα πολύ περισσότερο από κάθε άλλον. Ο έρωτάς μου δεν ήταν ένας κοινός έρωτας. Ήμουν ερωτευμένος όσο μπορεί να είναι ένα κοινό πλάσμα, αλλά με τη Μαργαρίτα Γκωτιέ. Μπορούσα, δηλαδή, σε κάθε βήμα μου στο Παρίσι να σκουντήσω έναν άντρα που υπήρξε εραστής αυτής της γυναίκας ή που θα ήταν την επομένη.

Στην εξοχή, ανάμεσα σε ανθρώπους που ποτέ δεν τους είχαμε δει και που δεν νοιάζονταν για μας, μέσα στη φύση την καταστόλιστη με την άνοιξή της, σ'αυτό το ετήσιο προσκύνημα, και μακριά από τον θόρυβο της πολιτείας, μπορούσα να προστατέψω τον έρωτά μου και ν'αγαπώ χωρίς ενδοιασμούς και χωρίς φόβο. […]


Να σ'αγαπήσει μια κοπέλα αγνή, να της μάθεις πρώτος εσύ αυτό το παρθένο μυστήριο του έρωτα, είναι βέβαια μεγάλη ευτυχία, αλλά και το απλούστερο πράγμα. Να κατακτήσεις μια καρδιά άμαθη στις επιθέσεις, είναι σα να μπαίνεις σε μια πόλη αφύλαχτη και χωρίς φρουρά. Η αγωγή, το αίσθημα του καθήκοντος και η οικογένεια είναι πολύ ισχυροί φρουροί, αλλά δεν υπάρχουν φρουροί τόσο άγρυπνοι που να μη τους ξεγελάει ένα δεκαεξάχρονο κορίτσι, στο οποίο η φύση, με τη φωνή του άντρα που αγαπάει, δίνει αυτές τις πρώτες ερωτικές συμβουλές, που είναι τόσο πιο φλογερές όσο πιο αγνές φαίνονται.

Όσο περισσότερο η νέα πιστεύει στο καλό, τόσο πιο εύκολα εγκαταλείπεται, αν όχι στον εραστή, τουλάχιστο στον έρωτα, γιατί καθώς δεν έχει δυσπιστία, είναι και χωρίς δύναμη• ν'αγαπηθείς από αυτήν είναι θρίαμβος που θα μπορέσει να τον έχει, αν το θελήσει, κάθε άντρας είκοσι πέντε χρονών. Κι αυτό είναι τόσο αληθινό, ώστε βλέπετε πως περιβάλλουν τις νέες κοπέλες με επίβλεψη και φραγμούς. Τα μοναστήρια δεν έχουν τοίχους αρκετά ψηλούς, οι μητέρες τόσο απαραβίαστες κλειδαριές, η θρησκεία τόσο αδιάκοπες και βαριές υποχρεώσεις για να κλείσουν όλ’ αυτά τα χαριτωμένα πουλιά στο κλουβί χωρίς να ρίξουν σ'αυτό ούτε ένα λουλούδι. Έτσι, επειδή οφείλουν να επιθυμούν τον κόσμο που τους κρύβουν, επειδή υποχρεώνονται να πιστεύουν ότι είναι γεμάτος προκλήσεις, επειδή αναγκάζονται ν'ακούσουν την πρώτη φωνή που έρχεται, ανάμεσα από τα κάγκελα, να τους διηγηθεί μυστικά, νοιώθουν ότι πρέπει να ευχαριστήσουν αυτό το χέρι που σηκώνει πρώτο μια γωνιά από τον μυστηριώδη πέπλο.

Αλλά ν’ αγαπηθείς από μια εταίρα είναι μια νίκη πολύ και αλλιώτικα δύσκολη. Σ’ αυτές, το σώμα έφθειρε την ψυχή, οι αισθήσεις έκαψαν την καρδιά, η αμαρτία θωράκισε σκληρά τα αισθήματα. Τα λόγια που τους λες τα ξέρουν από πολύ καιρό, τα μέσα που χρησιμοποιείς τα γνωρίζουν καλά κι ακόμα έχουν πουλήσει τον έρωτα που εμπνέουν. Αγαπούν από επάγγελμα, κι όχι από έξαρση. Ο υπολογισμός τους τις προφυλάσσει πολύ πιο σίγουρα παρά μια παρθένα η μητέρα της ή το μοναστήρι.

Έτσι επινόησαν τη λέξη καπρίτσιο γι’ αυτούς τους δίχως συναλλαγή έρωτες που τους έχουν πότε πότε σαν ανάπαυση, σαν δικαιολογία και σαν παρηγοριά. Όμοια με τους τοκογλύφους που απογυμνώνουν χίλιους ανθρώπους και πιστεύουν ότι τα αντισταθμίζουν όλα αν δώσουν μια μέρα, χωρίς τόκο και απόδειξη, είκοσι φράγκα σε κάποιο φτωχό διάβολο που πεθαίνει από την πείνα.

Κι ύστερα, όταν ο Θεός επιτρέψει τον έρωτα σε μια εταίρα, ο έρωτας αυτός, που μοιάζει στην αρχή σα συγγνώμη, γίνεται γι'αυτήν, σχεδόν πάντα, μια τιμωρία. Δεν υπάρχει συγχώρεση χωρίς μετάνοια. Όταν ένα πλάσμα που κατακρίνει τον εαυτό του για όλο του το παρελθόν, αισθάνεται ξαφνικά να είναι ερωτευμένο, βαθιά, ειλικρινά, ακατάσχετα, ενώ πίστευε ότι ποτέ δεν ήταν άξιο για κάτι τέτοιο, όταν ομολογεί αυτόν τον έρωτα, πόσο εξουσιάζεται από τον άντρα που αγάπησε! Πόσο δυνατός νοιώθει με το σκληρό αυτό δικαίωμα για να της πει: «Δεν νοιάζεσαι περισσότερο για τον έρωτα, παρά μόνο για το χρήμα».









Τα αποσπάσματα από το κλασικό έργο του Αλεξάνδρου Δουμά, υιού, «Η Κυρία με τις Καμέλιες» [Alexandre Dumas, fils, “La Dame aux Camélias”], το οποίο κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1848. Ένα βιβλίο που έμεινε ξακουστό από τις άφθονες θεατρικές και κινηματογραφικές μεταφορές του – στα αγγλικά αποδίδονται με τον τίτλο: “Camille”.

Το θέμα του βιβλίου, εν μέρει αυτοβιογραφικό, πραγματεύεται τον έρωτα ενός νεαρού αστού για μια πόρνη πολυτελείας – τη Μαργαρίτα Γκωτιέ. Δεν ήταν ούτε η πρώτη, ούτε η τελευταία φορά που η κλασική λογοτεχνία πραγματευόταν ένα αντίστοιχο θέμα. Μένοντας στη Γαλλία, είχε προηγηθεί ο Μπαλζάκ με το “Splendeurs et misères des courtisanes” του 1838-47 και έμελλε να ακολουθήσουν ο Ζορίς-Καρλ Υσμάν [Joris-Karl Huysmans] με το “Marthe” το 1876 και ο Εμίλ Ζολά με τη «Νανά» το 1880.

Ο Δουμάς προσέδωσε μια περισσότερο συναισθηματική, θα λέγαμε, οπτική ματιά στο θέμα. Ο έρωτας του πρωταγωνιστή με τη Μαργαρίτα Γκωτιέ είναι ένας εύθραυστος έρωτας, έτοιμος να ραγίσει στο παραμικρό. Η Μαργαρίτα απέχει όσο η μέρα με τη νύχτα από τη σκληροπυρηνική εικόνα της πόρνης που έμελλε να μας μεταδώσει 30 χρόνια μετά ο Ζολά. Είναι μια λεπτή και ασθενική φύση, μπλεγμένη μεταξύ εξιδανίκευσης και αλήθειας, φέροντας ακόμα τον απόηχο του Ρομαντισμού, ερωτεύσιμη μα αδύναμη να δραπετεύσει από μια πραγματικότητα που την παγιδεύει στους κόλπους της.

Η μετάφραση είναι του Α. Φραγκιά. Η εισαγωγική εικονογράφηση (που βλέπουμε σε δύο εκδοχές) ανήκει στον Alphonse Mucha και διαχέεται έντονα από το στυλ της Αρ Νουβό: βρισκόμαστε στο έτος 1896 και στον πρωταγωνιστικό ρόλο της «Κυρίας με τις Καμέλιες» δεν είναι άλλη από την περίφημη Σάρα Μπερνάρ. Η δεύτερη εικονογράφηση είναι του Emile Βerchmans και χρονολογείται από το 1900.

Για την ψηφιοποίηση των αποσπασμάτων και την παρουσίαση, το Φονικό Κουνέλι, Μάρτης του 19.

Αυτό είναι ένα πειραματικό κείμενο, και, ως τέτοιο, δεν επιθυμώ να βγάζει ιδιαίτερο νόημα. Γι’ αυτόν τον λόγο ακριβώς θα του δώσω έναν τυχαίο τίτλο. «Σκυλιά που στεγνώνουν τη γούνα τους στο Μπρούκλιν». Αυτό μου ήρθε πρώτο σαν σκέψη, εντελώς γελοίο, μου αρέσει, το κρατάω.

Τι θα κάναμε δίχως τη γελοιότητα, που τόσο πετυχημένα μας θυμίζει πως υπάρχει μια κάποια τεχνητή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο λογικό και το παράλογο, το αποδεκτό και το μη-αποδεκτό, την πλευρά της όχθης όπου νομίζουμε πως στεκόμαστε και την όχθη όπως είναι στην πραγματικότητα: μια μεγάλη, γλιστερή φάλαινα, που ετοιμάζεται να καταδυθεί στον βυθό.

Splish splash, I was taking a bath. Δυο δυο, στη μπανιέρα δυο δυο. Παπάκια. Σκυλιά με τη γλώσσα να κρέμεται έξω. Νευρικά. Ευερέθιστα. Σαν τη χοντρή που μπήκε στο λεωφορείο. Την κοιτάζω. Με κοιτάζει. Αηδία. Παπάκια στη σειρά. Μισώ όλο τον κόσμο, μα τα παπάκια πιο πολύ. Και αυτόν τον τύπο, εκεί, απέναντι, που θέλει να τα ρίξει στη γκόμενα με τη γκρι φούστα. Τη γδύνει με το βλέμμα του. Εκείνη δεν κοιτάζει – τάχα. Λες και δεν καταλαβαίνουν. Σκυλιά με τη γλώσσα έξω. Πόσο πιο εύκολα θα ήταν αν κουνούσαμε τις ουρές μας – ούτε χυλόπιτες, ούτε τίποτα. Με γουστάρεις; Κουνάς την ουρά σου, τόσο απλά. Και η χοντρή να κοιτάζει και το μωρό να γλύφει το παγωτό που κρέμεται στα στήθη της, αερόστατα σε πτώση.

«Νεαρέ, θα με αφήσεις να κάτσω στη θέση σου; Είμαι ηλικιωμένη», μου απευθύνει ευγενικά τον λόγο μια καλόψυχη ηλικιωμένη. «Όχι», απαντώ. Γελάω με τον εαυτό μου. Κλαίει. Η μπανιέρα πάει να ξεχειλίσει. Ιδρώνουν τα σκυλιά. Έξω οι γλώσσες. Το μωρό γλύφει το παγωτό που κυλάει στο πάτωμα του λεωφορείου, το ίδιο πάτωμα που πατήθηκε από –

Ένας τύπος, εκεί δα, απέναντι (δηλαδή πέρα στο άπειρο, καθώς ποτέ δεν θα γνωρίσω τίποτα πέραν της εικόνας που μου παρουσιάζει), γνωρίζει μια κοπέλα. Της μιλάει. Μόλις τη γνώρισε. Εκείνη τον κοιτάζει και τα μάτια της σκορπούν αστέρια.

«Γνωρίζεις τον μύθο του Σπηλαίου, του Πλάτωνα;», τη ρωτάει ο νεαρός.

«Ηλιόλουστη μέρα σήμερα. Αίθριος καιρός», του απαντάει εκείνη.

«Βλέπουμε μόνο εκείνα που μας υπαγορεύουν οι αισθήσεις μας. Πλέουμε σε πελάγη αγνοίας. Μα σύμφωνα με την πλατωνική φιλοσοφία η λύση βρίσκεται στην ορθή χρησιμοποίηση του Λογικού, που παρέχει τη δυνατότητα να αποτινάξουμε τις όμοιες με κουρτίνες ψευδαισθήσεις και να δούμε πέρα, στον αληθινό κόσμο των Ιδεών, εκεί που εδράζεται η γνώση, η αλήθεια, η σοφία.»

«Θα συμφωνήσω πως οι γάτες έχουν όμορφο τρίχωμα».

«Ποτέ δεν μπόρεσα να κατανοήσω πως είναι δυνατόν να υπάρχει τέτοια αποξένωση στον κόσμο. Γιατί να ζούμε τόσο απομονωμένοι ο ένας απ’ τον άλλον. Σάμπως δεν είμαστε όλοι φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό; Όχι, μη με κοιτάζεις έτσι, δεν επιθυμώ να θέσω βιβλικές παραβολές τύπου «η Εύα φτιάχτηκε από το πλευρό του Αδάμ» και τέτοια. Είχα κατά νου περισσότερο εκείνους τους στίχους του Moby, ξέρεις, “we’ re all made of stars”, αστέρια, μακρόκοσμος, το απώτερο σύμπαν όπως κάποιες φορές εντοπίζεται σε μια τόσο δα δροσοσταλίδα, μια νότα σαξοφώνου, τον ήχο που κάνει το κουταλάκι όταν ανακατεύει τον καφέ.»

«Το αγαπημένο μου μουσείο είναι το αρχαιολογικό. Είχα πάει μικρή. Θυμάμαι τη θεία μου να με κρατά από το χέρι και να με κερνά παγωτό».

«Μα δεν υπάρχει ένας ενιαίος ορισμός για τον άνθρωπο. Κάθε φιλόσοφος, κάθε στοχαστής βλέπει μια πλευρά και αγνοεί μια άλλη. Άλλος θα σου πει για ζώα και άλλος για θεούς, μα το νόημα βρίσκεται στη σύνθεση των αντιθέτων και στην αιώνια διαπάλη τους – μα αδυνατούμε να συλλάβουμε τη διαπάλη, καθώς αδυνατούμε να επεξεργαστούμε ταυτόχρονα την αντίθεση, ο νους μας παλεύει να επιλύσει τις ασυμφωνίες θρυμματίζοντας την ίδια τη βάση τους, τη μήτρα του χάους που τις γεννά, παρέχοντας ένα κάλπικο εξορθολογισμένο περίβλημα στο άπειρο της αδιάκοπης ροής, φθοράς και αφθαρσίας, τέτοιο που μοιάζει με δίνη, με ρουφήχτρα».

Εισιτήρια! Τα εισιτήριά σας, παρακαλώ.

Είχε μπει ένας ελεγκτής. Μα του επεσήμανα πως άργησε. Εδώ και κάμποσο καιρό έχουν καταργηθεί τα εισιτήρια στα λεωφορεία και τα τρένα. Τώρα χτυπάμε κάρτα.

Το ξέρω πως άργησα, μου λέει. Πάντα τελευταίος φτάνω. Όσο και αν πασχίζω, πάντα μένω μόνος στο τέλος.

Γελάμε με την ψυχή μας. Η χοντρή με το μωρό τραντάζονται και το λεωφορείο ξεχειλίζει παγωτό που κυλάει στο πάτωμα και ξεχύνεται απ’ τα παράθυρα. Στη στάση ανοίγουν το στόμα τους και γλύφουν. Όλοι κρεμάμε τις γλώσσες έξω. Είστε χυδαίοι, βροντοφωνάζει η καλόψυχη ηλικιωμένη, μα ποιος την ακούει. Είμαστε όλοι απασχολημένοι στο γλείψιμο.

Στάση. Η πόρτα ανοίγει. Μπαίνουν μέσα δυο πενηντάρηδες, ένας ζητιάνος, ένα κοριτσάκι, οι τέσσερις καβαλάρηδες της αποκάλυψης και δυο φοιτητές της νομικής. «Συγγνώμη, σας έσπρωξα κύριε», λέει ο φοιτητής στον καβαλάρη. «Δεν πειράζει, κύριε, είμαστε ούτως ή άλλως στριμωγμένοι εδώ μέσα», απαντάει εκείνος καθησυχαστικά. Το κοριτσάκι βρίσκει τη μαμά του στο προτελευταίο κάθισμα – την είχε χάσει, μα ευτυχώς τη βρήκε.

Συνεχίζουμε τον δρόμο μας. Χαρούμενοι, δίχως προορισμό. Κάποιος θέλει να πατήσει το κουμπί της στάσης. «Το σκέφτεστε, βλέπω», του αποκρίνεται η διπλανή του. «Ναι… δεν είμαι σίγουρος», απαντάει αυτός.

Τελικά δεν πατάει το κουμπί. Υποχώρησε. Κρίμα.

Ο νεαρός φλερτάρει με την κοπέλα. Τώρα της μιλάει για τον Άγιο Αυγουστίνο και την Πολιτεία του Θεού. Εκείνη γοητεύεται. Κοιτάζει την τσάντα της και βγάζει ένα σεσουάρ. Στεγνώνει τα μαλλιά της. Ο αέρας εκσφενδονίζει απ’ το παράθυρο το κοριτσάκι. Θα χρειαστεί να μπει ξανά στο λεωφορείο, στην επόμενη στάση, να αναζητήσει πάλι τη μαμά του.

Και η ζωή συνεχίζεται. Και εγώ δεν είμαι εγώ, μα τι μπορώ να κάνω πια. Τίποτα παρά να αφεθώ στον ίδιο χορό. Τους βλέπεις να χορεύουν, όλοι, εδώ στο λεωφορείο που είναι ταυτόχρονα στάδιο και γυάλα σε ράφι βιβλιοθήκης. Χορεύουν, ξεσαλώνουν, ο ντι-τζέι παίζει μια μπαλάντα και η χοντρή κυρία χορεύει αγκαζέ με το παγωτό, ενώ το μωρό τρέχει πίσω απ’ τα απομεινάρια μιας νύχτας δίχως έρωτα.

Stop!

«Μάλιστα κύριε, το μυθιστόρημα είναι ένας καθρέπτης που το περιφέρουν σ'έναν μεγάλο δρόμο. Άλλοτε αντανακλά στα μάτια σας το γαλάζιο τ'ουρανού, άλλοτε τον βούρκο απ'τις λασπολακκούβες του δρόμου.» - Σταντάλ, «Το Κόκκινο και το Μαύρο» [“Le Rouge Et Le Noir”, 1830]



Πάει καιρός από την τελευταία φορά που άνοιξε τις δρύινες πύλες του το Λαγούμι της Λογοτεχνίας. Και για δες – ίσως είναι η πολυκαιρία, ίσως η κλεισούρα… μα απόψε το Λαγούμι μοιάζει να αναδύει μια αποφορά βάλτου. Μια οσμή ψευδεπίγραφης ιεραρχίας, μια ώσμωση κεκαλυμμένης διαστροφής, μια λαχτάρα για υλικές απολαύσεις, μια ηθική ζούγκλας, μια ξεπουλημένη ευτυχία.

Οκτώ λογοτεχνικά αποσπάσματα, οκτώ συγγραφείς που περιέγραψαν, ο καθένας με τον τρόπο του, την παραμόρφωση της αστικής πραγματικότητας και την παράδοση σ’ έναν ανελέητο αγώνα όλων εναντίον όλων, με τρόπαιο το χρήμα, την εύκολη ηδονή και την ασφάλεια του ζώου στο κλουβί.

Στα αποσπάσματα πρωτοστατεί το «ρεαλιστικό» μυθιστόρημα – και οι πρωτοπόροι του, οι Γάλλοι συγγραφείς του 19ου αιώνα, όπως ο Σταντάλ (που έθεσε τις βάσεις του λογοτεχνικού ρεαλισμού στο έργο του, χαρακτηρίζοντας το μυθιστόρημα ως «καθρέπτη της πραγματικότητας»), ο Μπαλζάκ (με τις ανελέητες περιγραφές των αστών της εποχής του), και ο Εμίλ Ζολά (ο νατουραλισμός του οποίου εξώθησε το ρεαλιστικό μυθιστόρημα στα άκρα). Εκεί θα συναντήσουμε και έναν σημαντικό Ρώσο συνοδοιπόρο τους, που πάντρεψε έντεχνα την κοινωνική κριτική με τη σάτιρα: τον Νικολάι Γκόγκολ• τον Ιάπωνα Ριουνοσούκε Ακουταγκάουα και τις τρομακτικές περιγραφές του μιας αδυσώπητης πραγματικότητας• τον Ζαν Κοκτώ και τον έντεχνο κοινωνιολογικό στοχασμό του.

Τα δύο τελευταία αποσπάσματα μοιάζουν σαν έσχατη αντίδραση στην παρακμή – μια απόπειρα να αντιμετωπίσεις τον βούρκο. Λειτουργούν όμως αντιθετικά το ένα στο άλλο.

Στο μεν ένα ο Τζακ Λόντον ξεσπά απέναντι στη διαφθορά και αγωνίζεται για τα δικαιώματα των καταπιεσμένων, προσδοκώντας μέρες βαμμένες στο κόκκινο της εξέγερσης. Στο δε άλλο όμως, δεν υπάρχει πια καμία ανάγκη για εξέγερση: ο βούρκος δεν ξεβούλωσε γιατί δεν υπάρχει λόγος πια να ξεβουλώσει… η αποφορά του επικαλύφθηκε με ευχάριστα αρώματα. Όταν η αστική κοινωνία παραχωρεί τη θέση της στον «Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο» - και εκεί όλοι πια ζουν ασφαλείς, ευτυχείς και ναρκωμένοι.

Το ρεαλιστικό μυθιστόρημα

Ένα απόσπασμα από το "1984"του Τζόρτζ Όργουελ

«Αφότου εμφανίστηκε για πρώτη φορά η μηχανή, έγινε φανερό σε όλους τους σκεπτόμενους ανθρώπους ότι η ανάγκη του ανθρώπινου μόχθου και, κατά συνέπεια, σε μεγάλο βαθμό, της ανθρώπινης ανισότητας, είχε εκλείψει. Αν η μηχανή χρησιμοποιόταν γι'αυτόν το σκοπό, η πείνα, η υπερεργασία, ο αναλφαβητισμός και η αρρώστια θα εξαφανίζονταν μέσα σε λίγες γενεές. Πραγματικά, χωρίς να έχει χρησιμοποιηθεί με τέτοια πρόθεση, με το να παράγει πλούτη που μερικές φορές ήταν αδύνατο να μη μοιραστούν, η μηχανή, με ένα είδος αυτόματης διαδικασίας, ανέβασε πολύ το βιοτικό επίπεδο του μέσου ανθρώπου, για μια περίοδο πενήντα χρόνων στο τέλος του δέκατου ένατου και στις αρχές του εικοστού αιώνα.

Αλλά ήταν επίσης φανερό πως μια γενική αύξηση του πλούτου απειλούσε με καταστροφή — γιατί πραγματικά με μια έννοια ήταν καταστροφή — μια κοινωνία ιεραρχική. Σε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι θα δούλευαν λίγο, όπου ο καθένας θα είχε αρκετή τροφή, θα ζούσε σε σπίτι με λουτρό και ψυγείο, θα είχε δικό του αυτοκίνητο ή ακόμα και αεροπλάνο, η πιο φανερή και ίσως η πιο σημαντική μορφή της ανισότητας θα είχε κιόλας εξαφανιστεί. Αν γενικευόταν, ο πλούτος δεν θα παρείχε καμιά διάκριση.

Αναμφίβολα, θα μπορούσε να φανταστεί κανείς μια κοινωνία όπου ο πλούτος, με την έννοια της ατομικής ιδιοκτησίας και της πολυτέλειας θα μοιραζόταν ίσα, ενώ η δύναμη θα έμενε στα χέρια μιας μικρής προνομιούχας τάξης. Αλλά, στην πράξη μια τέτοια κοινωνία δε θα μπορούσε να παραμείνει σταθερή για πολύ. Γιατί, αν όλοι απολάμβαναν με τον ίδιο τρόπο τις ανέσεις και την ασφάλεια, η αποβλακωμένη από τη φτώχεια μεγάλη μάζα των ανθρώπων θα μπορούσε να μορφωθεί και να μάθει να σκέφτεται για τον εαυτό της• και όταν γινόταν αυτό, αργά ή γρήγορα αυτή η μάζα θα καταλάβαινε ότι η προνομιούχα μειοψηφία δεν είχε κανένα λόγο ύπαρξης και θα την έβγαζε από τη μέση.

Με λίγα λόγια, μια ιεραρχική κοινωνία δεν μπορούσε να σταθεί παρά μόνο βασισμένη στη φτώχεια και στην άγνοια. Η επιστροφή στο αγροτικό παρελθόν δεν ήταν λύση. […] Ούτε η διατήρηση των μαζών στη φτώχεια, με τον περιορισμό της παραγωγής αγαθών, ήταν ικανοποιητική λύση. […] Το πρόβλημα ήταν πως να συνεχιστεί η βιομηχανική παραγωγή χωρίς να αυξηθεί ο παγκόσμιος πλούτος. Τα προϊόντα έπρεπε να παράγονται, αλλά να μη διανέμονται.

Στην πράξη, ο μόνος τρόπος για να το πετύχουν αυτό, ήταν να κάνουν συνεχώς πόλεμο.

Ο πόλεμος κατ’ ουσίαν είναι η καταστροφή, όχι απαραίτητα της ανθρώπινης ζωής, αλλά των προϊόντων του ανθρώπινου μόχθου. Ο πόλεμος είναι ο τρόπος με τον οποίον μπορούν να καταστραφούν, να διαλυθούν στη στρατόσφαιρα ή να βυθιστούν στα βάθη της θάλασσας υλικά, που αλλιώς θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να κάνουν τις μάζες να ζουν πιο άνετα και κατά συνέπεια να σκέφτονται περισσότερο απ'όσο είναι επιθυμητό. Ακόμα και όταν δεν καταστρέφεται το πολεμικό υλικό, η παραγωγή του είναι ένας εύκολος τρόπος να ξοδεύεται η εργατική δύναμη, χωρίς να δημιουργεί κάτι που να μπορεί να καταναλωθεί. Ένα Πλωτό Οχυρό, επί παραδείγματι, έχει δεσμεύσει για την κατασκευή του εργατικό δυναμικό που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να κατασκευαστούν μερικές εκατοντάδες φορτηγά πλοία. Η τελική του κατάληξη είναι να κριθεί απαρχαιωμένο και να το στείλουν στα παλιοσίδερα, χωρίς να προσφέρει υλικό όφελος σε κανέναν, ενώ στη συνέχεια, με ακόμα μεγαλύτερη απασχόληση ενός τεράστιου εργατικού δυναμικού, αρχίζει η κατασκευή ενός άλλου Πλωτού Οχυρού.

Κατά κανόνα, ο πόλεμος είναι πάντα οργανωμένος έτσι ώστε να καταβροχθίζει το πλεόνασμα που θα μπορούσε να υπάρχει αφού καλυφθούν οι στοιχειώδεις ανάγκες του πληθυσμού. Στην πράξη, υπολογίζουν τις απαραίτητες υλικές ανάγκες του πληθυσμού πάντα κάτω από το πραγματικό τους επίπεδο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη χρόνια έλλειψη του μισού των απαραίτητων για τη ζωή αγαθών, όμως αυτό θεωρείται πλεονέκτημα. Κρατούν όλον τον κόσμο, ακόμα και τις προνομιούχες τάξεις, κοντά στα όρια της φτώχειας, κατόπιν εσκεμμένης πολιτικής. Η γενική στέρηση αυξάνει τη σπουδαιότητα των μικρών προνομίων και έτσι μεγεθύνει τη διάκριση μεταξύ των ομάδων. Κατά τα πρότυπα των αρχών του εικοστού αιώνα, ακόμα και τα μέλη του Εσωτερικού Κόμματος ζουν με αυστηρό τρόπο ζωής που κυριαρχείται από την εργασία.

Εν τω μεταξύ, οι μικρές πολυτέλειες που απολαμβάνουν — το μεγάλο τους καλοεπιπλωμένο διαμέρισμα, το καλύτερο ύφασμα των ρούχων τους, η καλύτερη ποιότητα της τροφής, του καπνού και του ποτού, οι δυο τρεις υπηρέτες τους, το ιδιωτικό αυτοκίνητο ή το ελικόπτερο, τους εντάσσουν σ'έναν κόσμο διαφορετικό από ένα μέλος του Εξωτερικού Κόμματος. Και τα μέλη του Εξωτερικού Κόμματος έχουν παρόμοια πλεονεκτήματα σε σύγκριση με τις απόκληρες μάζες που ονομάζουμε «προλεταριάτο». […]

Την ίδια στιγμή, η συναίσθηση της εμπόλεμης κατάστασης, και, κατά συνέπεια, του κινδύνου, κάνει ώστε η παράδοση όλης της εξουσίας σε μια μικρή κάστα να φαίνεται σαν κατάσταση φυσική και αναπόφευκτη για την επιβίωση. […] Δεν έχει σημασία αν γίνεται πραγματικά πόλεμος και, αφού δεν είναι δυνατόν να υπάρξει καμιά αποφασιστική νίκη, δεν έχει σημασία η καλή ή κακή έκβαση του πολέμου. Το απαραίτητο είναι να υπάρχει η εμπόλεμη κατάσταση.

Ο πόλεμος είναι τώρα καθαρά εσωτερική υπόθεση. Στο παρελθόν, οι ιθύνουσες ομάδες όλων των χωρών, παρ'όλο που μπορούσαν να αναγνωρίσουν το κοινό τους συμφέρον και επομένως να περιορίσουν την καταστροφικότητα του πολέμου, μάχονταν μεταξύ τους, και ο νικητής λεηλατούσε τον νικημένο. Σήμερα, δεν μάχονται καθόλου μεταξύ τους. Ο πόλεμος διεξάγεται από κάθε άρχουσα τάξη εναντίον των υποτελών της και ο αντικειμενικός σκοπός του δεν είναι η εδαφική κατάκτηση ή η άμυνα, αλλά το να διατηρηθεί άθικτη η κοινωνική δομή.

Η ίδια η λέξη «πόλεμος», επομένως, είναι λάθος. Ίσως θα ήταν σωστό αν λέγαμε πως, με το να είναι συνεχής, ο πόλεμος έπαψε να υπάρχει. Η ιδιαίτερη πίεση που ασκούσε στους ανθρώπους από τη Νεολιθική εποχή μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνα, εξαφανίστηκε και αντικαταστάθηκε από κάτι εντελώς διαφορετικό.

Το αποτέλεσμα θα ήταν ακριβώς το ίδιο, αν τα τρία υπερ-κράτη, αντί να μάχονται μεταξύ τους, συμφωνούσαν να ζουν σε διαρκή ειρήνη, το καθένα απαραβίαστο μέσα στα σύνορά του. Σ’ αυτή την περίπτωση, το καθένα θα ήταν και πάλι ένας κλειστός κόσμος απαλλαγμένος για πάντα από την επιρροή εξωτερικού κινδύνου. Μια ειρήνη πραγματικά διαρκής θα ήταν ό,τι είναι ένας διαρκής πόλεμος. Αυτό —μολονότι η μεγάλη πλειοψηφία του Κόμματος το καταλαβαίνει μόνο στη στενότερή του έννοια — είναι το βαθύτερο νόημα του συνθήματος του Κόμματος "Ο Πόλεμος Είναι Ειρήνη".»



Ένα απόσπασμα από το “1984” του Τζορτζ Όργουελ [George Orwell, “Nineteen Eighty-Four”]. Ημερομηνία πρώτης έκδοσης: 1949. Μετάφραση: Νίνα Μπάρτη.

Τον καιρό που ο υπογράφων Κούνελος έγραφε λιγότερο και σχεδίαζε περισσότερο, τις πρώτες μέρες που είχε ξεπροβάλλει η Κουνελοφωλιά στα διαδικτυακά λημέρια, έκανε την εμφάνισή του αυτό εδώ το μικρό κόμικ. Μα επειδή έχουν περάσει κάποια χρόνια από τότε, σας το παρουσιάζω εκ νέου!

Ουσιαστικά πρόκειται για την εκπλήρωση ενός παιδικού απωθημένου. Όπως οι περισσότεροι ανάμεσά μας, μεγάλωσα και μεγαλώνω παρακολουθώντας Looney Tunes, και, μεταξύ άλλων, η σειρά του Road Runner (γνωστού ως «Μπιπ Μπιπ») και του Coyote ανήκει στις αγαπημένες μου. Πόσες και πόσες φορές, όμως, δεν λυπηθήκαμε βλέποντας το έρμο το Κογιότ να τρώει τα μούτρα του από το διαολεμένο το πουλί. Ε, μια ωραία μέρα, λοιπόν, έπιασα το πενάκι μου και είπα να εξασκηθώ στο σκίτσο, καταθέτοντας παράλληλα μια… εναλλακτική μικρή ιστορία.

Για να διαβάσετε το κόμικ κάνετε Κλικ πάνω σε κάθε εικόνα, ώστε να σας την μεγενθύνει.Για όποιον ενδιαφέρεται, η ανάρτηση όπου μοιράστηκα για πρώτη φορά την ιστορία αυτή είναι αυτή εδώ– ουσιαστικά πάμε πίσω στις απαρχές του blog, το οποίο, παρεμπιπτόντως, σύντομα κλείνει μια δεκαετία ζωής!

Αυτά, λοιπόν. Καλή ανάγνωση – και σερβίρετε και οι ίδιοι τον εαυτό σας με ένα δροσιστικό ρόφημα στο τέλος.
© Το Φονικό Κουνέλι, 2009-2019. Παρακαλώ να μην αντιγραφτεί/αναδημοσιευτεί σε άλλες ιστοσελίδες.

ΗΦάτσα ήταν μια γατούλα. Ένα ζωηρό και έξυπνο πλάσμα με το οποίο συνδέθηκα για ένα διάστημα 12 χρόνων. Και όταν η Φατσούλα αρρώστησε και έφυγε απ’ τη ζωή, με ελαφρύ βάδισμα, έναν αναστεναγμό και μια υπόσχεση, αισθάνθηκα πως έχασα μια πολύτιμη φίλη. Είχα λυγίσει. Αυτό συνέβη πριν δύο χρόνια, τέτοια εποχή.

Κατέθεσα τότε ένα μεγάλο αφιέρωμα στο blog [click], προς τιμήν όλων αυτών των αξιοθαύμαστων πλασμάτων. Και για ένα διάστημα μετά σταμάτησα να γράφω. Η απώλεια της Φάτσας έγινε αφορμή να μετακομίσω και να τρυπώσω σ’ ένα διαφορετικό λαγούμι, που – όλως τυχαίως; – εδράζεται σε μια περιοχή ξέχειλη με γάτες. Και – για φαντάσου – κάποιες από αυτές τις γάτες, με το πέρασμα του χρόνου, έμελλε να με πλησιάσουν. Γάτες που είχαν μάθει να ζουν έξω, μα διαπίστωσαν πως στη γειτονιά είχε έρθει ένας «δικός τους».

Στην αρχή με προσέγγιζαν στην πόρτα του σπιτιού, δυο-δυο, τρεις-τρεις, νιαουρίζοντας και γυρεύοντας φαί. Κανά δυο περισσότερο θαρραλέες έφτασαν ως και να τρυπώσουν μέσα στο σπίτι. Κάθονταν για λίγο, και μετά έβγαιναν πάλι. Μέχρι που ένας γάτος, ένας αληθινός μάγκας, τρύπωσε ένα βράδυ από ένα μικροσκοπικό άνοιγμα του παραθύρου. Γύρευε όχι απλά να φάει, μα κι ένα ζεστό μέρος για να κοιμηθεί ασφαλής το βράδυ. Αυτό ήταν – είχε δοθεί το εναρκτήριο λάκτισμα. Κι άλλες γάτες έμελλε να τον ακολουθήσουν στη συνέχεια.

Κάθε πληγή σε ένα μεγάλο έργο τέχνης μοιάζει με πληγή στο πρόσωπο της αθανασίας μας. Δεν αναφέρομαι στην ατομική αθανασία, όχι. Αναφέρομαι σε εκείνη τη μία και μόνη αθανασία στην οποία μπορούμε βάσιμα να προσδοκούμε, σαν ανθρώπινο είδος: εκείνη των έργων του ανθρώπινου δημιουργικού πνεύματος. Εκείνα που κατορθώνουν να μας ενώσουν, παρά τις διαφορές μας· εκείνα για τα οποία μπορούμε να λέμε «να κάτι για το οποίο είμαστε πραγματικά υπερήφανοι».

Φαντάζομαι τον Κουασιμόδο, καταμεσής στα ερείπια του γοτθικού καμπαναριού, κρυμμένος πάντα από τα βλέμματα του κόσμου, τυλιγμένος στο πέπλο της σκόνης και της κάπνας, να κρατάει με τρυφερότητα κάποια καμένα απομεινάρια και να τους ψιθυρίζει. Και τα λόγια του είναι λόγια αγάπης. Μόνο αυτός γνωρίζει κάθε πέτρα, κάθε χαραμάδα, κάθε δοκάρι αυτής της εκκλησίας με το όνομά τους. Γιατί κανένας άλλος δεν αγάπησε τόσο το κρυστάλλινο τραγούδι των καμπάνων της Παναγίας των Παρισίων, όσο εκείνος. Τα όμορφα θνητά πρόσωπα δεν ανταπέδωσαν τον έρωτά του. Οι καμπάνες όμως ήταν πάντα εκεί γι’ αυτόν.

Μα στα δάκρυα του Κουασιμόδου υπάρχει κι ένα στρεβλό χαμόγελο. Τον βλέπω να θωπεύει τρυφερά τις μαύρες, σαν κάρβουνο πέτρες, και να λέει με σιγανή φωνή:

«Τώρα σε αγαπώ ακόμα πιο πολύ! Τώρα μου μοιάζεις περισσότερο! Παραμορφωμένη και γερμένη και θνητή σαν εμένα… Όχι, δεν θα στρέψω το βλέμμα μου από σένα – όχι τώρα! Θα σε αγαπήσω παράφορα, όπως αγαπώ την αράχνη και την τσουκνίδα· όπως έχω αγαπήσει τον ήχο της σκουριασμένης σου καμπάνας, ακόμα και στις παράφωνές του νότες – ειδικάστις παράφωνές του νότες! Είσαι πάντα όμορφη στα μάτια μου. Και σκόνη να γινόσουν, το ίδιο τρυφερά θα σ’ αγαπούσα. Ας μην είσαι αιώνια. Η αγάπη μου για σένα είναι αιώνια – όση αξία και αν έχει αυτό που σου λέω, εγώ, που ήρθα για να φύγω.

»Όμορφή μου, εσύ. Γλυκιά, παντοτινή, λαβωμένη ομορφιά μου.»